Na zsyłkę, katorgę i za chlebem

Do Rosji i innych byłych republik radzieckich Polacy trafiali też dobrowolnie, w poszukiwaniu pracy, ale w zdecydowanej większości przybywali tam pod przymusem, zsyłani za karę jako „polscy buntownicy”. Ich potomkowie żyją do dziś na Syberii, w różnych rosyjskich miastach i w Kazachstanie

Obrazy Grottgera, Malczewskiego, Pruszkowskiego: długie kolumny mężczyzn konwojowanych przez rosyjskich żołnierzy mijają słup graniczny – rosyjski lub ten oddzielający europejską część Rosji od azjatyckiej. Tak widzimy polską drogę na Sybir, rozpoczętą w 1767 r., ponad 240 lat temu. Za pierwszych zesłańców uznaje się biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka, biskupa kijowskiego Józefa Andrzeja Załuskiego, hetmana polnego koronnego Wacława Rzewuskiego i jego syna Seweryna Rzewuskiego – senatorów, którzy zostali uwięzieni na polecenie wszechwładnego posła rosyjskiego w Polsce Nikołaja Repnina i na pięć lat zamknięci w Kałudze.

Kara za powstania

Po raz pierwszy masowe zsyłki na Sybir nastąpiły po upadku konfederacji barskiej. W 1776 r. król Stanisław August Poniatowski szacował straty poniesione w konfederacji na 60 tysięcy ludzi; Repnin oceniał, że w głąb Rosji zesłano ponad 14 tysięcy konfederatów. Rosjanie utworzyli obozy przejściowe na warszawskiej Pradze i w ukraińskim Połonnem, skąd transportowano ich etapami do Kazania i Tobolska. Ich losy były rozmaite – wielu żyło na Syberii aż do śmierci, inni usiłowali uciekać, jak słynny między innymi dzięki Juliuszowi Słowackiemu...