W obronie koniecznej

źródło: Ze zbiorów dr K. Kacprzaka

Por. Stanisław Kociszewski „Plon”, „Górka”, komendant Obwodu ROAK Pułtusk, zamordowany w więzieniu praskim 15 lipca 1946 r.

źródło: ze zbiorów KK i TŁ

Oddział samoobrony Obwodu ROAK Przasnysz, dowodzony przez ppor. Zacheusza W. Nowowiejskiego „Jeża” (czwarty od lewej stoi „Jeż”)

źródło: ze zbiorów KK i TŁ

Patrol z oddziału samoobrony „Jeża” (od lewej: Zdzisław Sobierajski „Czesław”, Jan Sobierajski „Hrtabia” i Tadeusz Moszczyński „Feliks”)

źródło: ze zbiorów KK i TŁ

Żołnierze przasnyskiego oddziału ROAK „Jeża” (pierwszy z lewej Tadeusz Moszczyński „Feliks”)

źródło: udostępnione przez W. Łukaszewskiego

Franciszek Adamkiewicz „Piorun” z oddziału „Trzynastki”, poległ 22 lipca 1945 r. w walce z NKWD w Lipie

źródło: udostępnione przez W. Łukaszewskiego

Tadeusz Chodkowski „Kartacz” z oddziału „Trzynastki”, poległ 22 lipca 1945 r. w walce z NKWD w Lipie

źródło: udostępnione przez W. Łukaszewskiego

Cmentarz w Jednorożcu – mogiła żołnierzy ROAK poległych w walce z NKWD

źródło: IPN

Dokumwnt, którym posługiwał się por. Stanisław Rożek „Przebój”, „Zych”, komendant Inspektoratu Mazowieckiego ROAK

źródło: udostępnione przez W. Łukaszewskiego

Kazimierz Artyfikiewicz „Trzynastka”, dowódca oddziału samoobrony Obwodu ROAK Przasnysz, poległ w walce z NKWD 22 lipca 1945 r. we wsi Lipa

Mazowiecką organizację AK ogarnął proces głębokiego rozpadu. Pustka, jaka się wówczas wytworzyła, wypełniona została na szczęście dość szybko. Na „gruzach” pozostałych po AK wyłoniło się kilka organizacji posługujących się nazwami Samoobrona Społeczna, Druga AK, a także swymi kryptonimami z czasów okupacji niemieckiej

Pomimo wydanych wcześniej rozkazów nakazujących, w sytuacji konfrontacyjnej z wkraczającymi wojskami sowieckimi, ponowne przejście do konspiracji, ośrodki kierownicze Podokręgu „Północnego" i część podległych im struktur terenowych nie ostały się w momencie próby. W momencie wkraczania Armii Czerwonej komendant podokręgu zwolnił swych podkomendnych z przysięgi, wydał rozkaz o rozformowaniu podległych sobie struktur i zakończeniu działalności. Jego decyzja zbiegła się z ogłoszeniem rozkazu gen. Leopolda Okulickiego „Niedźwiadka" z 19 stycznia 1945 r., mówiącego o rozwiązaniu Armii Krajowej.

Komendant podokręgu posunął się jednak tak daleko, że pozwolił swym podkomendnym na wstępowanie do armii Berlinga i podejmowanie zatrudnienia w instytucjach reżimowych – co z reguły, prócz wprowadzania „wtyczek" organizacyjnych do tych struktur, było zabronione przez władze wojskowe i cywilne Polskiego Państwa Podziemnego. Wszystko to działo się w sytuacji, w której po upadku Powstania Warszawskiego Komendy Obszaru i Okręgu Warszawskiego AK nie wznowiły już działalności. W efekcie w podokręgach „Zachodnim" i „Północnym" istniejące dotychczas ośrodki dowódcze AK uległy samorozwiązaniu, a oficerowie w znacznej części zniknęli z powierzonego sobie ongiś terenu. Mazowiecką organizację AK ogarnął proces głębokiego rozpadu. Pustka, jaka się wówczas...