Z wdzięczności dla żołnierzy, w trosce o granicę

źródło: ośrodek karta

Osadnicy wojskowi podczas poświęcenia budowy domu. Dawidgródek, powiat łuniniec

źródło: rytm

Pierwsi osadnicy wznoszą zabudowania gospodarcze

autor zdjęcia: Leszek Nabiałek

źródło: Fotorzepa

Rozmieszczenie osadników w województwach wschodnich

źródło: rytm

Warunki, w jakich przyszło mieszkać pierwszym osadnikom, były niezmiernie trudne

źródło: rytm

Nowo wybudowany dom

źródło: rytm

Rodzina osadników

źródło: rytm

Żniwiarze – osadnicy w Puzieniewiczach (lata 30. XX wieku)

źródło: rytm

Pierwsze zbiory (początek lat 20. XX wieku)

źródło: rytm

Budowa studni w osadzie Weteranówka w pow. Krzemieniec

źródło: rytm

Dom osadnika w osadzie Wierciszki w pow. Grodno

źródło: rytm

Osada Teklówka, dzieci osadników i miejscowych, uczęszczających razem do miejscowej szkoły powszechnej

źródło: rytm

Osadnicy ze Szwoleżerowa i Rokitnianki

źródło: rytm

Osadnicy z pow. dubieńskiego

źródło: rytm

Uroczystość poświęcenia sztandaru oddziału powiatowego Związku Osadników w Równem

źródło: narodowe archiwum cyfrowe

Dom ludowy w osadzie Krechowiecka

źródło: rytm

Strona tytułowa pisma „Rolnik i Zagroda”, wydawanego przez Związek Osadników

źródło: rytm

Osadnicze ognisko edukacyjne

źródło: Archiwum „Mówią Wieki"

Strona tytułowa aktu nadania ziemi osadnikowi

Tuż po podpisaniu zawieszenia broni w wojnie polsko-bolszewickiej, 18 października 1920 roku, marszałek mówił: „Zaproponowałem już rządowi, by część zdobytej ziemi została własnością tych, co ją polską zrobili, uznoiwszy ją krwią i trudem niezmiernym. Ziemia ta, strudzona siewem krwawym wojny, czeka na siew pokoju, czeka na tych, co miecz na lemiesz zamienią, a chciałbym byście w tej pracy przyszłej tyleż zwycięstw pokojowych odnieśli, ileście ich mieli w pracy bojowej”.

Trzy dni wcześniej kilkudziesięciu posłów PSL „Piast” przedstawiło w Sejmie wniosek o nadanie żołnierzom działek „na wschodnich rubieżach ziem polskich [...]”. Prace nad projektami konkretnych ustaw, zaaprobowanymi przez Piłsudskiego, przebiegły niezwykle szybko i już w grudniu 1920 roku Sejm Ustawodawczy przyjął je w zasadzie jednogłośnie. Szybkie tempo było spowodowane kilkoma względami. Po pierwsze, skończyła się wojna i do domów powróciły setki tysięcy zdemobilizowanych żołnierzy, dla których trzeba było znaleźć zatrudnienie. Osadzenie ich na własnym gospodarstwie przynajmniej częściowo rozwiązywało tę kwestię. Drugą sprawą była potrzeba powiększania produkcji rolnej, co dla niedawno odrodzonego kraju nie było bez znaczenia. Ponadto kwestii osadniczej sprzyjała ówczesna geografia polityczna, w Sejmie Ustawodawczym bowiem nie było reprezentantów Ukraińców i Białorusinów. Znaleźli się jednak w Sejmie I kadencji po wyborach w 1922 roku i nie mieli zamiaru ukrywać niechęci do idei polskiego osadnictwa na Kresach, postulując przekazanie tamtejszej ziemi w ręce Ukraińców i Białorusinów.

Politycy wszystkich opcji byli w zasadzie zgodni co do samej idei osadnictwa na Kresach. Stanisław Głąbiński (ZLN) mówił: „Chodzi o to, ażeby żołnierzom naszym walczącym dla Ojczyzny [...] okazać naszą wdzięczność [...]”. Jednak oczywiście cele przyświecające idei osadnictwa...