Powrót z wiecznej zmarzliny

autor zdjęcia: Henryk Grzęda

źródło: CAF

Studenci Wydziału Dziennikarstwa UW, współzałożyciele niezniszczonego jeszcze przez PZPR społecznego Komitetu do spraw Repatriacji, czekają w grudniowy wieczór 1956 roku na przybyszów z Wilna

W Warszawie słuchano już rock and rolla, fascynowano się op-artem i Saganką – a o godzinę drogi pociągiem na wschód, w Białej Podlaskiej, przybysze z Sybiru, jak przed wiekiem, wysiadali z wagonów na klęczkach i całowali ziemię.

Cały listopad wiały piekielne wiatry. Unikam wychodzenia wieczorem. Nie chce mi się zresztą gadać z kolegami. Nikt nie wierzy w mój wyjazd, Leonid namawia mnie, bym wróciła do pracy w kołchozie" – opisuje rok 1955 filozof Barbara Skarga, w latach wojny łącznika AK w Wilnie, skazana w 1944 r. na dziesięć lat łagru, a potem posielenie. „Od pewnego czasu dowiadujemy się, że ze Wschodu, z głębi Rosji przyjeżdżać zaczynają poszczególne osoby, a nawet grupy ludzi, a potem już naszymi pociągami docierają w głąb kraju, przeważnie do Warszawy. Na dworcach nie wiedzą, co ze sobą począć, nocują tak starzy ludzie albo matki z małymi dziećmi" – wspomina Monika Żeromska jesień 1956 r.

Co stało się w ciągu tego roku, między listopadem 1955 a październikiem 1956? Odwilż dotarła na Sybir: zaczęto WYPUSZCZAĆ. Najpierw Niemców – załatwił to Adenauer w rozmowie z Chruszczowem – ale już 23 maja 1955 r. gen. Siergiej Krugłow, minister spraw wewnętrznych, wydaje rozkaz nr 00205 w sprawie tzw. repatriacji obywateli krajów demokracji ludowej.

To wtedy trafia do obiegu publicznego zgrzytający do dziś w ustach termin „repatriacja" oznaczający dla prawnika i socjologa „powrót do ojczyzny, do miejsca dotychczasowego zamieszkania". Tymczasem w wagonach kolejowych, jadących w stronę Terespola, znajdą się, owszem, obywatele centralnych województw II RP, deportowani na Wschód w...