Cyrylica nad Wisłą

źródło: biblioteka Narodowa

„Kiedy ranne wstają zorze, Tobie ziemia, Tobie morze...” złożone petersburską czcionką, czyli XIX-wieczna wojna kultur

źródło: biblioteka Narodowa

„Zdrowaś Mario” – najważniej-szy tekst dla włościan, których zamierzano „reslawi-zować” 

źródło: biblioteka Narodowa

Cyrylicki „Powrót Taty” Adama Mickiewicza. Zecer najwyraźniej składał tekst bez znajomości polskiego, stąd wezwanie „zwówcie paciorek”

źródło: EAST NEWS

Car Aleksander II Romanow. W rosyjskiej tradycji – reformator, liberał, wyzwoliciel chłopów. Nad Wisłą i Niemnem po klęsce Powstania Styczniowego trudno było postrzegać go w ten sposób 

Коньч Васць! Встыду ощедзь! Tak wyglądałby w druku dialog Kmicica z Wołodyjowskim, gdyby w latach 60. XIX w. powiódł się rosyjski zamysł wprowadzenia zapisu języka polskiego grażdanką

„W przeszłym roku wydaną została w Petersburgu mała książeczka, na którą nikt dotychczas, jak się zdaje, nie zwrócił należytej uwagi" – donosił w połowie 1866 roku „Dziennik Warszawski" – „Książeczką tą jest polski abecadlnik, czyli elementarz dla dzieci wiejskich wydany po rusku, ruskim szryftem zastosowanym do polskiej ortografii".

Tą książeczką był „Elementarz dla dzieci wiejskich", ale wbrew temu, co pochopnie podał „Dziennik Warszawski", „abecadlnik" bynajmniej nie przeszedł niezauważony. Wydano go w 25 tys. egzemplarzy i już wkrótce stał się podręcznikiem dla polskich dzieci w pierwszych klasach szkół elementarnych. Zabór rosyjski kojarzy się z rusyfikacją. Po co więc, zamiast po prostu zruszczać polskie dzieci, carscy czynownicy zadali sobie trud transliteracji języka i próbowali wprowadzić ten dziwaczny twór do użytku codziennego?

Kiedy w Królestwie Polskim dogasało powstanie styczniowe, a na Litwie dopalały się puszczane z dymem przez żołnierzy Michaiła „Wieszatiela" Murawiowa wsie, w Rosji trwała wielka antypolska nagonka prasowa. Wśród rosyjskiej inteligencji rozpowszechniony był stereotyp polskiego feudalnego wstecznictwa przesiąkniętego katolickim fanatyzmem i pretensjami do utraconej potęgi. „Patriotyzm polski to wstający z grobu upiór, który gotów jest pić krew żywych istot" – pisał...