Mustafa aga

źródło: AFP

Mustafa aga, czyli Mustafa Dżemilew, nagrodzony tureckim Orderem Republiki

Mustafa – to imię, które mu nadano przy urodzeniu, w listopadzie 1943 roku w wiosce Ay-Serez na Krymie. 18 maja 1944 roku, wraz z całym narodem krymsko-tatarskim, został załadowany w bydlęce wagony i wywieziony, jako „wróg ludu", do Uzbekistanu, 4 tysiące kilometrów na wschód. Przesiedlanie grup społecznych i narodowości było w Związku Sowieckim jednym z preferowanych sposobów budowania socjalizmu. Do dziś nie ma dokładnych danych, ale ocenia się, że w latach 1932–1953 Sowieci deportowali około 6 milionów ludzi, z których około 30 procent nie przeżyło nawet trwającej tygodniami podróży w przegrzanych lub zlodowaciałych wagonach, a w sumie zginęło około połowy wywiezionych. Pierwszą grupą narodową wywiezioną byli Polacy z Białorusi, ostatnią – Estończycy.

Po śmierci Stalina, a właściwie po krytyce niektórych jego wypaczeń w 1956 r., większość deportowanych narodów mogła, z trudem i w nędzy, bez odszkodowań, wracać na swoje ziemie. Trzy narody tylko nie miały prawa powrotu: Turcy meschetyńscy, Niemcy...