Ornament i zbrodnia

źródło: NAC

Salonik umeblowany przez spółdzielnię ŁAD: prostota gestu

źródło: Forum

Zielony Żoliborz rozkwita na skwerach i drzewach za sprawą założeń WSM. Fot. Tomasz Stępień

źródło: Plus Minus

Magdalena Gawin, „Bilet do nowoczesności” Teologia Polityczna, Instytut Historii PAN, Warszawa 2014

źródło: Plus Minus

Jeśli pod koniec XIX wieku Chicago wyglądało jak wielki Radzymin, a po nowojorskim Manhattanie, jak opisywał Sienkiewicz, wałęsały się świnie, to jak wyglądałaby dzisiaj Warszawa – gdyby jedni sąsiedzi nie obrócili jej w zwały gruzu, a drudzy nie naznaczyli piętnem komunizmu?
Przedstawiamy fragment książki, która ukaże się w grudniu.

Jeden z najpopularniejszych seriali epoki PRL, „Czterdziestolatek", przedstawiał perypetie inteligenckiej rodziny warszawskiej. Tytułowy bohater, sympatyczny inżynier Stefan Karwowski, który najpierw budował Trasę Łazienkowską, a potem Dworzec Centralny, mieszkał z żoną i dwójką dzieci w wysokim bloku z wielkiej płyty. Meblościanka w dużym pokoju, telewizor i mały fiat były oznakami życiowego sukcesu w PRL. Chociaż nie tylko. Masywne minimalistyczne bryły bloków mieszkalnych, otaczające mieszkanie Karwowskich, symbolizowały zdobycz XX wieku – nowoczesne miasto, funkcjonalnie zaplanowane, czyste, oferujące anonimowość i poczucie psychicznego komfortu.

W latach 80. XX w. byliśmy świadkami załamania takiego myślenia. Betonowe osiedla widma z „Dekalogu" Krzysztofa Kieślowskiego wzmagały wyobcowanie i poczucie beznadziei głównych bohaterów. Dekadę później po upadku komunizmu zaczęto powszechnie opisywać duże osiedla jako wielkomiejską zmorę. Brzydkie, niefunkcjonalne, niebezpieczne. Swoją moc traciły XX-wieczne słowa-zaklęcia: standaryzacja, racjonalizacja, postęp. Społeczeństwo zapragnęło powrotu do indywidualizmu i mieszczańskości.

Osiedla z wielkiej płyty, choć budowano je na masową skalę we wszystkich krajach demokracji ludowej, nie były wymysłem PRL. O takich projektach marzyło pokolenie inteligencji polskiej dorastające na przełomie XIX i XX wieku w cieniu...