Karawan cesarza

źródło: Getty Images

30 listopada roku 1916: Wiedeń w czerni

źródło: Photopower

Franciszek Józef I na marach: urodził się jeszcze przed powstaniem listopadowym

źródło: materiały prasowe

„Mit Galicji” Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2015

Koniec epoki trwa zwykle latami, kultury topią się niespiesznie jak lodowce. A mimo to potrafimy co do dnia powiedzieć, kiedy skończył się wiek XIX, epoka ładu, panowania nad sobą, różnorodności i idei królowania: 21 listopada 1916 roku, z chwilą śmierci Franciszka Józefa I. Złożono ją do grobu dziewięć dni później.

Kiedy umiera 86-latek, w epitafiach i w prowadzonych półgłosem rozmowach mowa jest raczej o „głębokim smutku" niż o rozpaczy. Nikt nie spazmuje, nikt nie wygraża pięścią niebu: we wspomnieniach pada zwykle fraza „świadek wieku", wśród zapamiętanych kolorów pojawiają się szkarłat i złoto orderów, biel lampionów, pastelowe beciki wnucząt: łatwo o pogodzenie się z nieuchronnością.

Ale tamten listopad sprzed 100 lat – a możemy śledzić to, co działo się 30 listopada 1916 roku klatka po klatce, dzięki dyskretnym, a wszechobecnym reporterom kroniki filmowej firmy Pathé – pozostanie skąpany w czerni, jakby przed chwilą w całym Wiedniu wybuchły sadze. Sześć karych koni ciągnie smolisty karawan, na którego narożnikach zasiadło czterech Pompfünebrerów, całych na czarno. Czarne pierogi na ich głowach, dziedzictwo wojen napoleońskich, przybrane są kruczymi i farbowanymi na czarno perliczymi piórami.

Czarne są habity, żakiety, karoserie, czarne są zielone na co dzień kity u czapek żandarmerii. Woalki? Byłyby grubym nietaktem: księżne i damy dworu suną (stóp nie widać spod trenu) w jednym wielkim zawoju z organdyny, przez który zaledwie dostrzec można kontur sylwetki: dziś podobne figury widujemy jedynie w tanich horrorach. Wstęgi kiru zwieszają się z latarń, z przewodów tramwajowych, z balkonów, na których tydzień wcześniej...