Poezja wyrwana z piekła

źródło: Muzeum Martyrologii Pod Zegarem w Lublinie

Wkrótce zacznie się wojna, konspiracja... Grażyna (w czarnej sukience) ze starszą siostrą Polą, lato 1939 r.

źródło: Muzeum Martyrologii Pod Zegarem w Lublinie

Kilka wierszy zachowało się na kartkach przemycanych z lubelskiego więzienia, zanim młoda poetka trafiła do obozu.

źródło: Rzeczpospolita

Część wierszy Grażyny Chrostowskiej ocalała tylko dzięki temu, że współwięźniarki poetki w Ravensbrück uczyły się ich na pamięć. Ich pierwsze pełne wydanie – ukazujące się dopiero teraz – jest hołdem dla tamtych młodych Polek, które broniły się przed okrucieństwem obozu, urządzając wieczorki poetyckie.

Gdzieś zabłąkany świszcze po drogach wiatr, a drogi nasze błotniste i całe drżące w drzewach..." – Stanisława Śledziejowska-Osiczko nagle przerywa recytację wiersza Grażyny Chrostowskiej, zamordowanej w obozie koncentracyjnym w Ravensbrück młodej poetki z Lublina. – Nie mogę. Po prostu nie mogę. Znam ten wiersz na pamięć, ale od tamtego czasu nigdy nie powiedziałam go w całości – milknie, by po chwili podjąć kolejną próbę: „A tu, za oknem, słonecznik na deszczu moknie, w jesiennej moknie szarudze, wiatrem szyby tłucze...".

Przerywa po raz kolejny. Łzy jedna za drugą płyną po jej policzkach. – Nie dam rady, bo od razu Grażynka staje mi przed oczami. Widzę ją tak, jakby to było wczoraj.

Transport z wyrokiem

Była sobota, 18 kwietnia 1942 r., dwa tygodnie po Wielkanocy. Kilka dni wcześniej w obozie koncentracyjnym dla kobiet w Ravensbrück odbyła się pierwsza masowa egzekucja. Rozstrzelano 17 więźniarek z Częstochowy i Kielc. Nic nie zapowiadało, że tragedia mogłaby się powtórzyć. Po porannym apelu więźniarki ruszyły do pracy. Wanda Półtawska wspominała po latach, że razem z innymi kobietami ruszyła do warsztatu, w którym wyplatano obuwie ze słomy. W pewnej chwili otworzyły się drzwi i w progu stanęła Niemka z biura politycznego. Odczytała nazwiska: Maria Apcio, Eugenia Adamiak, Maria Wiśniewska, Renata Żytkowa, Kazimiera Banowa, Zofia Grabska, Maria...