Artystów walka z historią

autor zdjęcia: PRISMA ARCHIVO/Alamy/be&w

źródło: Rzeczpospolita

Jan Matejko, „Stańczyk”; 1862 r.

Jak powstaje pamięć zbiorowa? Kto i jakimi środkami próbuje ją kształtować i nią manipulować? A przede wszystkim, jaki jest w tym wszystkim udział sztuki i twórców?

Oto obraz Jana Matejki z 1862 roku – Stańczyk na balu u królowej Bony, mędrzec w błazeńskiej czapce, przestrzegający króla przed skutkami błędnych decyzji i zatroskany w przeczuciu przyszłych klęsk. W tle, za otwartymi drzwiami, trwa beztroska zabawa dworska. To jedno z przedstawień, jakie wrosły w naszą pamięć jako element rzeczywistości kulturowej, z jakiej wyrastamy. Na współczesnym płótnie młodego artysty Mikołaja Sobczaka, czerpiącym z innej historycznej sceny symbolu, „Kucia kos” Artura Grottgera, pojawiają się, wydobyte z „drugiego rzędu” historii postaci. W ujęciu Sobczaka we wspólnym działaniu spotykają się kobiety – bohaterki Solidarności oraz strajku kobiet.

„Dusza nie myśli nigdy bez obrazu”, mawiał Arystoteles. Dlatego nakładające się w świadomości obrazy i towarzyszące im emocje współtworzą razem to, co staje się naszą pamięcią. Pamięcią rodzinną, pamięcią przeżyć i doświadczeń, ale i tą, którą nazywamy pamięcią zbiorową. Jak powstaje, co ją buduje? Jakie ma źródła i czym skutkuje? Kto i jakimi środkami próbuje ją kształtować i nią manipulować? A przede wszystkim, jaki jest w tym wszystkim udział sztuki i artystów? To fascynujące pytania, którym poświęcono wiele badań i rozpraw, ale, przyglądając się różnym zabiegom najrozmaitszych władz, realizujących swoją politykę historyczną, trudno do tego nie wracać.

Tworzenie idealnego...