Niepoprawny kronikarz Wielkiego Księstwa

źródło: Rzeczpospolita

Michał K. Pawlikowski

„Dzieciństwo i młodość Tadeusza Irteńskiego” Michała K. Pawlikowskiego to jedna z najważniejszych książek napisanych na emigracji. Aż trudno uwierzyć, że w Polsce wydano ją dopiero teraz, 21 lat po odzyskaniu niepodległości

Był sobie kiedyś kraj, który nazywał się Wielkie Księstwo Litewskie. Zamieszkiwali go ludzie różnych narodowości, którzy modlili się w różnych świątyniach i mówili różnymi językami. Panowie po pańsku, chłopi po chłopsku, a kupcy żargonem. Kraj ten przez kilkaset lat złączony z Koroną tworzył Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Po jej upadku wszedł w skład Cesarstwa Rosyjskiego.

To jednak nie zaborca, nie wróg zewnętrzny, miał przynieść Księstwu zagładę. Spowodowali ją sami jego mieszkańcy. Gdy pod koniec XIX wieku w Europie Wschodniej zaczęły się rodzić nacjonalizmy, dotychczasowi Litwini – w zależności od tego, jakim językiem mówili lub z którą kulturą czuli się najbliżej związani – podzielili się na Polaków, Litwinów etnicznych i Białorusinów.

O dalszym wspólnym życiu nie było mowy. Drogi Litwinów się rozeszły. Po wielkiej wojnie ziemie Wielkiego Księstwa znalazły się w granicach Polski, Litwy kowieńskiej i sowieckiej Białorusi. Ojczyzna Adama Mickiewicza przestała istnieć. Ten dramatyczny, schyłkowy okres Litwy historycznej ma swojego, niemal zupełnie dziś zapomnianego, kronikarza. To Michał Kryspin Pawlikowski z majątku Pućków w Mińszczyźnie.

Wydawnictwo LTW wydało właśnie jego przepiękną powieść „Dzieciństwo i młodość Tadeusza Irteńskiego”. Aż trudno uwierzyć, że stało się to dopiero teraz, po 21 latach...