Głos ludu, głos tyrana

źródło: Roger-Viollet/AFP

Napoleon III: proklamuję cesarstwo, OK?

źródło: AFP

Gajusz Juliusz Cezar: Gruby lud rzymski? To fundament moich rządów!

Francuzi w drodze referendum zamienili republikę w cesarstwo, a Niemcy powierzyli w ten sam sposób pełnię władzy Hitlerowi.

Referendum, nazywane też czasem plebiscytem, jest we współczesnym świecie ostatnim przejawem demokracji bezpośredniej w systemach politycznych: nawiązaniem do tradycji rządów ateńskiej Agory, wieców plemiennych i zgromadzeń ludowych, do czasów, gdy każdy obywatel był prawodawcą.

– Referendum jest pewnego rodzaju uzupełnieniem demokracji przedstawicielskiej przewidzianym na szczególne okoliczności. Zorganizowanie go może też się wiązać z niską legitymizacją władzy i potrzebą zdobycia przez nią uzasadnienia dla swojej decyzji – tłumaczy politolog z Uniwersytetu Warszawskiego dr Rafał Chwedoruk. Demokracja bezpośrednia postrzegana jest przez wielu jako czysta demokracja: cała władza spoczywa w rękach ludzi, którzy nie muszą utrzymywać z podatków rzeszy posłów.

Piękna wizja, prawda? Z pewnością spodobała się ona Janowi Jakubowi Rousseau, który 2 tysiące lat po upadku ateńskiej demokracji stworzył koncepcję umowy społecznej opierającej się na „woli powszechnej". Rousseau był przekonany, że suwerenem w państwie ludzi wolnych mogą być ci właśnie ludzie – postrzegani jednak nie jako zbiór indywidualności, lecz jako jedno polityczne ciało obdarzone wspólną wolą. Co więcej – dowodził Rousseau – ludzie ci nie mogą przekazać swoich kompetencji żadnemu pośrednikowi, ponieważ wówczas górę wzięłaby wola części społeczeństwa reprezentowana...