Sceny z antyświata

źródło: ALAMY/BE&W

Burmistrz Amsterdamu Ed van Thijn wręcza Idzie Fink Nagrodę Literacką im. Anny Frank, wrzesień 1985 r.

Pokazywała doświadczenia tych, którzy walczyli o przetrwanie na strychach, w stodołach albo tuż przed egzekucją. Urodzona 100 lat temu na Kresach Wschodnich Ida Fink, stawiana obok takich pisarzy i świadków żydowskiej Zagłady, jak Tadeusz Borowski, Primo Levi, Elie Wiesel czy Charlotte Delbo, dziesięć lat po śmierci (27 września 2011 r.) wciąż jest w Polsce słabo znana.

Nie napisała wiele – powieść „Podróż" (1990) i przede wszystkim zbiory krótkich opowiadań: „Skrawek czasu" (1987) i „Ślady" (1996), „Odpływający ogród" (2002) i „Wiosna 1941" (2009). Zyskała jednak silną pozycję w literaturze Zagłady. Tłumaczona na kilkanaście języków, wielokrotnie nagradzana, włącznie z Nagrodą Specjalną Polskiego PEN Clubu, nagrodą im. Alberto Moravii czy nagrodą Instytutu Jad Waszem. Umieszczana do niedawna w kanonie lektur szkolnych. Zekranizowano parę jej utworów, co wzmocniło jej obecność w świecie literatury. W oparciu o powieść „Podróż" powstał film „Ostatnia kryjówka" w reżyserii Pierre'a Koralnika (koprodukcja polsko-niemiecka z 2002 r.), a treść książki „Wiosna 1941" stała się podstawą scenariusza filmu pod tym samym tytułem w reżyserii Uriego Barbasha (koprodukcja brytyjsko-izraelsko-polska z 2008 r.).

Gatunek literacki, który wybrała, czyli opowiadania, zajmuje ważne miejsce w literaturze Holokaustu. Bo o ile powieść pokazuje życie, o tyle opowiadanie jego fragmenty – wycinki, skrawki rzeczywistości. Kumulują sceny okrucieństwa albo klimat ich nieodwołalnego nadciągania. W prozie Fink są one wypowiedziane jakby półgłosem, językiem powściągliwym i stonowanym. A jednocześnie stawiają czytelnika tuż obok dramatów ofiar, czyli w samym środku otchłani Zagłady. De facto wprowadzają go – jak piszą...