Brońcie polskości na każdym kroku!

źródło: IPN

Stanisław Mandecki, jeden z założycieli organizacji Orlęta

źródło: IPN

Dokument wewnętrzny Orląt określający zasady, którymi kierowali się członkowie organizacji (Prawa „Orląt”)

Konspiracyjne organizacje młodzieżowe na Rzeszowszczyźnie. W latach 1944 – 1956 do aresztów śledczych UB, przed Wojskowe Sądy Rejonowe, a w dalszej konsekwencji do więzień Polski Ludowej z Rzeszowszczyzny trafiły setki młodych ludzi zaangażowanych w działalność podziemnych organizacji młodzieżowych. Wykryto wówczas prawie 30 takich organizacji. Działało ich z pewnością więcej, należy jednak pamiętać, że jedna ulotka lub wypowiedziane nieopatrznie zdanie uruchamiało wielką machinę państwowej represji

Z zasady organizacje tworzyła młodzież męska. Jedyną zdekonspirowaną organizacją żeńską była powstała w marcu 1947 r. w Przeworsku Liga Walki Młodych z Komunizmem. W pojedynczych przypadkach młode kobiety wchodziły w skład innych organizacji młodzieżowych. Do wspomnianych organizacji należały przede wszystkim dzieci chłopów i robotników, w tym będące członkami ZMP, harcerstwa czy TPPR.

W statucie Orląt założyciele tej organizacji Stanisław Mandecki i Lesław Popowicz w 1947 r. napisali: „Celem Orląt jest: (a) podtrzymywanie na duchu młodzieży podczas okupacji bolszewickiej; (b) walka o Niepodległą i Chrystusową Polskę". W instrukcji zaś Ruchu Oporu Armii Krajowej z 1948 r. znalazł się między innymi następujący zapis: „Zadaniem tej organizacji jest uwolnienie Polski spod jarzma bolszewickiego".

Niektóre z tych organizacji działały wyjątkowo krótko. Młodzieżowa Armia Podziemna z Przemyśla zaledwie trzy miesiące, od czerwca do sierpnia 1947 r., podobnie jak Armii Bezpieczeństwa Cmolasu, od grudnia 1955 r. do lutego 1956 r. Formalnie nawet i ponad dziesięć lat funkcjonowały Związek Wolnej Młodzieży Polskiej w latach 1944 – 1955 oraz Konspiracyjne Wojsko Polskie w latach 1945 – 1955. Do największych należała Młodzież Wielkiej Polski, która w latach 1944 – 1947 skupiała w swoich szeregach około 170 osób. Kolejne pod względem wielkości były Orlęta liczące 100 członków...