To nie Luter wymyślił choinkę

źródło: Bridgeman/PhotoPower

źródło: Rzeczpospolita

Choinkę przygotowywano nie tak jak obecnie, gdy na wiele tygodni przed świętami widzi się ją w sklepach, w urzędach, na placach i na rogach ulic. Przygotowywano ją w domu w tajemnicy, a po raz pierwszy pokazywano dzieciom 24 grudnia wieczorem. Rodzice otwierali drzwi do pokoju, w którym stało oświetlone świeczkami drzewo, jakby pochodzące z innego świata.

Odkąd na przełomie średniowiecza i renesansu pojawiał się zwyczaj ustawiania w domach bożonarodzeniowego drzewka, nie wzbudzał on większych dyskusji czy kontrowersji. Dopiero kiedy choinka się upowszechniła, podjęto szersze studia historyczne, etnograficzne czy religijne na temat jej pochodzenia.

Najwięcej teorii powstało w końcu XIX stulecia i na początku wieku XX. Wtedy też pojawiły się różne legendy, niekiedy całkowicie fikcyjne, ale zupełnie nieszkodliwe, które dodawały uroku popularnemu zwyczajowi. Pojawiła się także głębsza refleksja nad znaczeniem wigilijnych drzewek (książka „Historia świątecznej choinki", w rozdziale „Debata o pochodzeniu" przedstawia osiem takich teorii; wybraliśmy trzy z nich).

Scena fikcyjna i anachroniczna

Gdy w XIX wieku upowszechnił się zwyczaj ustawiania świątecznej choinki, utrwalił się też pogląd, że jej zwolennikiem, a nawet wynalazcą, był Marcin Luter, wielki inicjator Reformacji. Przełomowe znaczenie w powstaniu tej legendy miał słynny sztych opublikowany na Boże Narodzenie 1843 roku. Ukazywał on scenę domniemanego świętowania Bożego Narodzenia w domu Lutra w dawnym klasztorze augustianów. Twórca reformacji siedzi z rodziną wokół wielkiego stołu w kształcie komody, na którym stoi zapalona choinka. Wszyscy śpiewają pieśń, a akompaniuje sam Luter. Pod sztychem widniał podpis: „Luter z rodziną w Wittenberdze...