Nierówni sąsiedzi

autor zdjęcia: DPA/dpa Picture-Alliance/AFP

źródło: Rzeczpospolita

Willy Brandt klęka przed warszawskim pomnikiem Bohaterów Getta; 7 grudnia 1971 r. W relacjach polsko-niemieckich pojawia się tym samym postać „dobrego Niemca”

autor zdjęcia: Witold Rozbicki/REPORTER

źródło: Rzeczpospolita

W 2004 r. prezydent stolicy Lech Kaczyński, żądając rekompensat za zniszczenia wojenne, nie występował już wobec Niemców z pozycji ofiary, lecz jako potomek społeczeństwa powstańczego, które starło się z wrogiem (na zdjęciu podczas odsłonięcia dzwonu upamiętniajacego dowódcę powstania warszawskiego gen. Antoniego Chruściela, 31 lipca 2004 r.)

Pojednanie, dialog i resentyment – na te trzy sposoby kształtowano stosunki polsko-niemieckie. Każdy jest odpowiedzią na pytanie, jak zmniejszyć historyczną nierówność pomiędzy obu społeczeństwami.

W pierwszych latach po zakończeniu niemieckiej wojny eksterminacyjnej w Europie Środkowo-Wschodniej, w zniszczonych polskich miastach niemieccy jeńcy wojenni, jak przyszły pisarz Hermann Kant, oczyszczali ruiny z gruzu i budowali fundamenty nowych domów. W powieści „Pobyt” Kant wrócił później do czterech lat pracy przymusowej i uwięzienia w Polsce.

Bohater jego książki zastanawia się, co z porządku społecznego ustanowionego przez Wehrmacht i nazistowską partię przetrwa w nowym świecie. Choć on i inni niemieccy mężczyźni przebywają fizycznie w Polsce i są tu zmuszeni do konfrontacji z czynami popełnionymi przez Niemców, to w literackiej rzeczywistości nakreślonej przez Kanta chodzi nie o zrozumienie Polaków, lecz o samozrozumienie – uświadomienie sobie indywidualnej odpowiedzialności w dopiero co zakończonej wojnie.

Po niemiecku

W tym samym mokotowskim więzieniu, w którym rozgrywa się akcja „Pobytu”, Gruppenführer SS Josef alias Jürgen Stroop siedział w jednej celi z byłym żołnierzem polskiej Armii Krajowej Kazimierzem Moczarskim. W 1952 r. sąd skazał ich obu na śmierć.

Stroop popełnił wiele zbrodni wojennych. Dowodził stłumieniem powstania w getcie warszawskim i osobiście zainicjował zamordowanie ponad 17 tys. Żydów,...