Wraca mąż opatrznościowy

źródło: Zbiór prywatny

Nalepka okienna z białym orłem na czerwonym tle i nazwami historycznych miast Rzeczypospolitej

źródło: Zbiór prywatny

Nalepka wojenna upamiętniająca rozbrojenie Austriaków w Krakowie i powstanie Polskiej Komisji Likwidacyjnej

źródło: Muzeum Regionalne w Jaśle

Zerwanie zaborczych orłów i zawieszenie polskiego orła na budynku magistratu w Jaśle

źródło: Muzeum Regionalne w Jaśle

Symboliczne złożenie nieboszczki Austrii do grobu na rynku w Jaśle

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

1. Czesław Mączyński (1881 – 1935), płk WP, dowódca obrońców Lwowa, 2. Mieczysław Boruta-Spiechowicz (1894 – 1985), jeden z bohaterów obrony Lwowa, 3. Pułkownik, a wkrótce generał Józef Leśniewski (1867 – 1921), minister spraw wojskowych, 4. Generał Bolesław Roja, organizator odsieczy Lwowa na terenie Galicji

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Rozbrajanie Niemców przed Komendą Główną na placu Saskim w Warszawie – listopad 1918. Stanisław Bagieński

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Rozbrajanie Niemców, Warszawa 1918

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Orlęta Lwowskie, olej na płótnie pędzla Wojciecha Kossaka

autor zdjęcia: Marek Szyszko

źródło: Rzeczpospolita

Na dworcu w Warszawie, poza ks. Zdzisławem Lubomirskim, któremu towarzyszył adiutant rotmistrz Stanisław Rostworowski, i Adamem Kocem witali 10 listopada 1918 roku Józefa Piłsudskiego i Kazimierza Sosnkowskiego ci – jak pisał Wacław Jędrzejewicz – których w nocy udało się zawiadomić. Byli to Aleksandrostwo Prystorowie, Kazimierzostwo Stamirowscy, ppor. Konstanty Abłamowicz i dziennikarz Wacław Czarski. Zdjęcie z tego samego Dworca Wiedeńskiego, które publikowaliśmy w poprzednim numerze, a które często mylnie datuje się na 1918 rok, zostało wykonane 12 grudnia 1916 roku

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Walki z Ukraińcami we Lwowie, 1918 rok

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Oddział w maskach przeciwgazowych biorący udział w walkach o Lwów 1918 – 1919

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Walki w okolicach Lwowa, zima 1918/1919

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Komenda Naczelna POW. Rysunek tuszem – Felicjan Kowarski (1890 – 1948); 1938 rok

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Rząd Jędrzeja Moraczewskiego, Warszawa, listopad 1918 roku

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Warszawa: Zaprzysiężenie Wojska Polskiego z udziałem naczelnika państwa

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Defilada piechoty i ułanów. Fotografie Wacława Rokosza z 21 listopada 1918 roku

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Defilada piechoty i ułanów. Fotografie Wacława Rokosza z 21 listopada 1918 roku

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Uroczysty obiad na cześć Józefa Piłsudskiego w kasynie oficerskim Pałacu Saskiego, 29 listopada 1918 roku

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Proporzec Szwadronu Przybocznego Naczelnika Państwa – strona główna i odwrotna

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Odznaka załogi pociągu pancernego „Piłsudczyk”. Ów zdobyczny austriacki pociąg należał do nowoczesnych. Składał się z 2 lokomotyw pancernych, 2 wagonów artyleryjskich i 2 lub 3 wagonów z karabinami maszynowymi. Na początku listopada 1918 roku został podzielony na dwie jednostki: „Piłsudczyk” (PP-1) i „Śmigły” (PP-2)

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Tłok pieczętny „Naczelnik Państwa”, 1919 rok. Odlew metalowy, średnica 57 mm

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Druk kolorowy ukazujący odradzającą się Rzeczpospolitą i najbardziej zasłużonych w tym dziele mężów stanu oraz wojskowych

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Poznań, wybuch Powstania Wielkopolskiego. „Śmierć Ratajczaka i Andrzejewskiego 27 grudnia 1918 r.” – Leon Prauziński

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Przegląd wojsk powstańczych (Armii Wielkopolskiej) w Poznaniu, 1919. Na koniu gen. Dowbór-Muśnicki

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Pułkownik Marian Żegota-Januszajtis (1889 – 1973), jeden z przywódców prawicowego zamachu stanu 4/5 stycznia 1919 roku

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Obwieszczenie: „Dekret o wyborach do Sejmu Ustawodawczego (...) na dzień 26 stycznia 1919 r.” Warszawa, 28 listopada 1918 roku

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Lando z Naczelnikiem Państwa Józefem Piłsudskim i premierem Ignacym Janem Paderewskim w otoczeniu szwadronu honorowego na placu Zamkowym w Warszawie, 9 lutego 1919 r. Akwarela Feliksa Szewczyka (1863 – 1932)

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Znaczek okolicznościowy wytłoczony z okazji otwarcia Sejmu Ustawodawczego

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Otwarcie Sejmu Ustawodawczego, 9 lutego 1919 r.

źródło: Muzeum Wojska Polskiego

Rysunek ołówkiem Leona Wróblewskiego ukazuje moment wyjścia z katedry warszawskiej osób uczestniczących w nabożeństwie dziękczynnym 9 lutego 1919 roku. Wśród uczestników mszy znaleźli się naczelnik państwa Józef Piłsudski (widoczny na pierwszym planie) i premier Ignacy Jan Paderewski (w futrzanej czapie). Msza celebrowana była w przeddzień pierwszego posiedzenia Sejmu w niepodległej Polsce

Rewolucja w Niemczech i marsz uzbrojonych demonstrantów na Cytadelę w Magdeburgu przyspieszyły decyzję o uwolnieniu Piłsudskiego. Stanowiło ono dla socjalistycznego rządu w Berlinie test wiarygodności, bo przecież do władzy wyniósł go protest przeciwko kontynuowaniu wojny, a Piłsudski był więźniem poprzedniego systemu.

Kalkulowano też, że wysyłając go do Warszawy, zapobiegnie się rewolucji takiej jak ta w Hamburgu i Berlinie, a tym samym uchroni od anarchii tereny, na których wciąż stacjonowały setki tysięcy niemieckich żołnierzy. W świadomości ówczesnych polityków rozgraniczenie pomiędzy patową sytuacją na zachodnim froncie a niezagrożonym panowaniem na Wschodzie było oczywistością.

Niemcy mieli do Piłsudskiego – choć go sami uwięzili – daleko więcej zaufania niż do jakiegokolwiek polityka koalicyjnego, a taki mógł teoretycznie przejąć władzę w Polsce. Praktycznie żaden z nich nie wykazał dostatecznej inicjatywy, aby władzę leżącą na ulicy podjąć. Żaden nie miał też instrumentów, aby rozbrajać garnizony niemieckie i austriackie w polskich miastach, żaden nie dysponował Polską Organizacją Wojskową czy byłymi żołnierzami Legionów. Dlatego też wszyscy, od Niemców poczynając, a na konserwatystach i endekach w kraju kończąc, potraktowali powrót Piłsudskiego jako wybawienie z sytuacji. Większość z nich mówiła o mężu opatrznościowym. Zdanie to podzielał nawet arcybiskup Aleksander Kakowski.

10 listopada o godzinie 7 rano na Dworcu Wiedeńskim w Warszawie oczekiwała na Piłsudskiego niewielka grupa osób, wśród nich regent ks. Zdzisław Lubomirski. Ale wiadomość o przyjeździe rozeszła się lotem błyskawicy, mobilizując peowiaków, skautów i byłych...