Puchacze niepodległej

źródło: NAC

Schronisko dla weteranów powstania styczniowego w Krakowie. Jan Nożykowski, Józef Nowak, Walenty Będkowski, Tomasz Pawłowski i Karol Humowiecki, którzy ongiś poszli na Moskala z flintą, patrzą ze zdumieniem i nieufnością na świat, w którym zaroiło się od bolszewików, messerschmittów, aut, promieni Roentgena i plakatów z Mary Pickford

źródło: Plus Minus

Surdut powstańczy wz. 1922: tradycja powinna być dobrze skrojona

II Rzeczpospolita otoczyła weteranów powstania styczniowego fantastyczną, zwłaszcza jak na młode i ubogie państwo, opieką. W zamian mieli być wdzięczni, wierni i bez skazy.

Najłatwiej sporządzić zestawienie buchalteryjne wszystkich gestów i dobrodziejstw. Pięć albo sześć domów opieki (prócz Warszawy i Krakowa – Lwów, Wilno, Włocławek), dziesiątki przyznanych Krzyżów Walecznych i (nie przypadkiem zresztą restytuowanego w rocznicę wybuchu powstania) Virtuti Militari, a wreszcie utworzone w roku 1930 specjalnie z myślą o dekorowaniu weteranów Medal i Krzyż Niepodległości.

Emerytury wojskowe i honorowe stopnie oficerskie, surduty mundurowe z grubego śliwkowego sukna i letni wypoczynek w najlepszych ziemiańskich domach, herbatka u Marszałka i krówki w domu sierot. II Rzeczpospolita zadbała o swoich ojców założycieli – i omal nie zagłaskała ich na śmierć.

Stała za tym wola jednego człowieka – Józefa Piłsudskiego – i powszechna już niemal w tym czasie pamięć. Poczucie zaciągniętego zobowiązania i niewyrażona wprost, ale silna, potrzeba posiadania wspólnych dla całego społeczeństwa, nadających się do powszechnego uwielbienia bohaterów. Bojowcy 1905 roku byli zbyt bliscy, zbyt okopceni prochem i zbyt socjalistyczni. Legionistów zaczęto z czasem czcić bez umiaru – ale w roku 1918 pewnej części Polaków pozostawali obcy, jeśli nie wrodzy, a części znacznie większej – nieznani.

Reytan i Kościuszko zakrzepli na dobre w złoconych matejkowskich ramach. Ale byli jeszcze...