Śniegi Sybiru

źródło: NAC

Żołnierze Armii Andersa z Palestyńczykami

źródło: Plus Minus

Norman Davies, „Szlak nadziei. Armia Andersa: marsz przez trzy kontynenty”, Rosikon Press, Warszawa 2015

Ludzie generała Andersa, sami cudem ocaleni z łagrów, stworzyli wspólnotę dla 100 tysięcy zesłańców. 
To dzięki nim II Rzeczpospolita przetrwała – w śniegach Pamiru i piaskach Palestyny – do 1945 roku.

Nie tylko naukowcy, lecz wszyscy, którym przyjdzie opowiadać o losach tysięcy ludzi i wydarzeniach trwających lata, zwłaszcza tak dramatycznych, jak wojna światowa, wiedzą, że jednym z ważniejszych wyborów każdego narratora jest decyzja o tym, co się stanie głównym wątkiem albo wręcz osią odtwarzanej historii. Jednym marzą się syntezy, wielotomowe i z mrowiem przypisów u dołu każdej strony. Inni szukają odpowiednio barwnych biografii – ale kto prócz szpiegów, komandosów i kurierów mógłby się pochwalić, że „był wszędzie"? Są i tacy, którzy piszą dzieje jednego miasta, jednej ulicy, jednego stena.

Norman Davies wybrał drogę pośrednią – i jak zwykle nie zawiodła go pisarska intuicja. Opowieść o 120 tysiącach zesłańców ocalonych z „nieludzkiej ziemi" i wędrujących przez trzy kontynenty (niestety, w większości nie do rodzinnego kraju) obejmuje więcej „polskich doświadczeń" z lat 1939–1945 niż dzieje jakiejkolwiek innej zbiorowości czy formacji. Oczywiście: z natury rzeczy brak w takiej narracji osobnego rozdziału o tym, co działo się nad samą Wisłą, o życiu i walce pod okupacją niemiecką, chociaż nie zabrakło u Daviesa dygresji ani o Armii Krajowej, ani o łapankach i głodzie, ani o Auschwitz, Zagładzie i Powstaniu Warszawskim.

Polski szlak

Poza tym jednak na blisko 600 stronach „Szlaku nadziei"...