Jak chronić zabytki w gminie

Ochronę zabytków należy uwzględnić w gminnych dokumentach planistycznych, gdyż przepisy ustawy o ochronie zabytków są także instrumentami kształtowania ładu urbanistycznego w gminie.

Niewątpliwie objęcie zabytku ochroną prawną przewidzianą przepisami ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r., poz. 840; dalej: u.o.z.) istotnie wpływa na możliwość zagospodarowania zabytku i obszaru wokół niego. Najpoważniejsze skutki w zakresie ograniczenia prawa własności, a przez to prawa zabudowy i zagospodarowania danego obiektu, rodzi wpisanie zabytku do rejestru zabytków oraz ustanowienie parku kulturowego.

W kompetencji gmin ustawodawca pozostawił jednak jeszcze dwa instrumenty. Po pierwsze w przepisach u.o.z. zawarto pewne rozwiązania szczególne dotyczące planowania przestrzennego w gminie oraz „samorządową” prawną formę ochrony zabytków w postaci gminnej ewidencji zabytków.

Kluczowa definicja

Analizując możliwość wpływania na zagospodarowanie przestrzenne w gminie za pomocą instrumentów uregulowanych przepisami u.o.z. trzeba pamiętać o znaczeniu definicji „zabytku” przyjętej w polskim porządku prawnym. W przepisie art. 3 pkt 1 u.o.z. przyjęto tzw. „materialną definicję zabytku”. „Zabytkiem” jest „nieruchomość lub rzecz ruchoma, jej części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub...