Na pograniczach Europy – dawniej i dziś

autor zdjęcia: Art Images/Getty Images

źródło: Rzeczpospolita

Przedmiotem „Niesłychanej tyranii” jest epizod polityki bałtyckiej Iwana IV (car na portrecie z 1897 r.), ale w umyśle czytającego tekst staje się diagnozą całokształtu imperialnej polityki Rosji

Warto zastanowić się nad postacią autora tej relacji, Johanna Taubego, i nad zdumiewającymi losami jego rodu, wplecionymi w dzieje kilku narodów Europy Wschodniej, Północnej i Środkowej. I oczywiście – w historię Polski.

To nieduża książka o nieznanym w Polsce fragmencie XVI-wiecznej historii wschodniego wybrzeża Bałtyku – dzisiejszej Estonii, Łotwy i po trosze Litwy... Idealnie nadaje się do przegapienia. Tytuł ma wprawdzie wybuchowy: „Niesłychana tyrania oraz inne postępki wielkiego księcia moskiewskiego…”, ale zawarte w podtytule daty opisywanych wydarzeń: 1566–1572 mogą wielu czytelnikom wydać się zbyt odległe: po co sięgać do takich staroci?

Propagandowy zabieg czy uważne spojrzenie

Przedmiotem książeczki jest kilkuletni epizod rosyjskiej polityki bałtyckiej w wykonaniu Iwana IV, a jednym z autorów – aktywny i politycznie znaczący XVI-wieczny Niemiec bałtycki, początkowo uczestniczący w tej grze, a potem ją radykalnie odrzucający. Tekst nie stanowi luźnej wypowiedzi publicystycznej, jest wspólnym raportem dwóch uciekinierów z otoczenia Iwana IV, skierowanym poprzez Jana Chodkiewicza do króla polskiego. Inflanccy autorzy – Johann Taube i Elert Kruse – piszą nie tylko o kolejnych posunięciach Iwana, ale i szerzej o stylu całej jego polityki wobec ludów obcych i wobec własnych poddanych.

I to jest straszne, bo budzi skojarzenia i porównania z ciągiem wydarzeń w epokach późniejszych. W umyśle czytającego tekst staje się diagnozą całokształtu imperialnej polityki Rosji. To...