Teatr śmierci sarmackiej

autor zdjęcia: domena publiczna/wikipedia

źródło: Rzeczpospolita

Jeden z najsłynniejszych w dawnej Rzeczypospolitej obrazów, czyli „Dance Macabre” z kościoła Bernardynów w Krakowie, ukazuje różne oblicza śmierci. Kostucha bierze pod rękę wszystkie stany i razem z nimi zaczyna ten ostatni taniec

Zapisów w szlacheckich testamentach o tym, że pogrzeb ma być skromny, bez pompy, było wiele. Ale co z tego, kiedy rodzina miała inne pomysły w tej materii.

Śmierć i wszystko, co z nią związane, są doświadczeniami granicznymi, które w każdej kulturze odgrywa szczególną rolę. Nie inaczej było w przypadku kultury sarmackiej. Ona bowiem śmierć ustawiła w samym swoim centrum. A z pogrzebu uczyniła prawdziwe teatrum o niezwykle ważnej roli dla żyjących i okazję do manifestowania siły, pozycji i statusu, oraz ulotności ludzkiego żywota.

Popękały mu oczy, uszy i gęba

O śmierci nie trzeba było przypominać, była obecna wszędzie, niemalże na każdym kroku. Świat nowożytnej Europy, w tym Rzeczypospolitej Obojga Narodów, był miejscem przepełnionym umieraniem. Doświadczenie tego było codziennością.

Na pierwszym miejscu oczywiście znajdowały się liczne konflikty zbrojne – prawie cały kontynent doświadczył krwawej, chciałoby się powiedzieć totalnej, wojny 30-letniej, kiedy to liczne armie przetoczyły się przez państwa niemieckie, Francję i Niderlandy, pustosząc je. Rzeczpospolita regularnie borykała się z najazdami tatarskimi oraz wojnami we własnych granicach. Tylko podczas panowania Jana Kazimierza doświadczyła wojny z Kozakami, Siedmiogrodem, Moskwą, Szwecją, buntu chłopów, a na koniec wojny domowej. Wsie, dwory i miasta były niszczone, ludzie zabijani albo porywani. To wszystko w zaledwie 20 lat.

A to tylko wojny. Zaraz za nimi dochodziły do tego „prozaiczne” niebezpieczeństwa czasu pokoju. Byli przecież bandyci na drogach, krewcy sąsiedzi,...