Proszę, aby mierzono mi w głowę

źródło: Wikipedia

Proces Eligiusza Niewiadomskiego rozpoczął się 30 grudnia 1922 r. Wyrok śmierci wykonano miesiąc później

autor zdjęcia: Carl Fernstaedt

źródło: Getty Images

W ostatnią drogę, 19 grudnia 1922 r. odprowadzały prezydenta Gabriela Narutowicza dwa oddziały szwoleżerów, dwa bataliony piechoty i bateria artylerii

Niewiadomski nie miał złudzeń, jak zakończy się przewód sądowy, chciał jedynie dobrze przedstawić całemu narodowi swoje przesłanie. Słuchali tego licznie zgromadzeni dziennikarze, a także przybyli na proces celebryci, politycy, a nawet elity kulturalne, ze Stefanem Żeromskim na czele. Miał więc przed kim się popisywać.

To znany motyw z wielu przekazów kultury: bohater popełnia jakiś zabroniony czyn, by zostać aresztowanym, bo jest to jednym z etapów jego szerszego planu. Chodzi nie tyle o samą zbrodnię, ile o udowodnienie własnej racji w ramach postępowania sądowego.

Właśnie taki scenariusz miał miejsce 95 lat temu, po zamordowaniu prezydenta Gabriela Narutowicza. Eligiusz Niewiadomski miał ważniejsze cele niż sama zbrodnia. Próbował przekonać społeczeństwo do tego, że jego pobudki były słuszne. Chodziło mu o swoistą autokreację. Z jednym zastrzeżeniem. Nasz rodzimy królobójca nie był strasznym demiurgiem, którego mógłby zagrać Anthony Hopkins, ale komicznym nerwusem, człowiekiem z zaburzeniami, świetnie odtworzonym przez Marka Walczewskiego w „Śmierci prezydenta". Jak wspominał znający go Adam Pragier, „wyglądał trochę na dziwaka". Dziwakowi zamarzyło się zostać bohaterem narodowym.

Dzieło życia

Okoliczności śmierci Narutowicza są powszechnie znane. W 1922 r. Rzeczpospolita wciąż powoli się kształtowała. Jej obywatele mieli traumę ponad stu lat niewoli, licznych cierpień I wojny światowej. I w sytuacji, gdy cały ustrój powoli zaczął się porządkować, przyjęto konstytucję, wybrano parlament – nagle, 16 grudnia, wydarzyło się coś takiego. W tej wymarzonej, wciąż na wpół mitycznej niepodległej Polsce. Wielu stawiało sobie pytanie, czy w...