Nadużycie prawa podmiotowego

Konstrukcja art. 5 kodeksu cywilnego, oparta na klauzuli zasad współżycia społecznego, wyraża ideę słuszności i odwołuje się do powszechnie uznawanych w kulturze społeczeństwa wartości, umożliwia dostosowanie ogólnych norm prawnych do konkretnego stanu faktycznego przy uwzględnieniu systemu ocen czy zasad postępowania o charakterze pozaprawnym oraz służy realizacji sprawiedliwości w znaczeniu materialnoprawnym, będącej wartością konstytucyjną (wyrok SN z 23 lutego 2017 r., V CSK 230/16, orzecznictwo SN dostępne na www.sn.pl poza podanymi publikacjami, por. też wyroki SN z 9 listopada 2016 r., II CSK 93/16, z 25 sierpnia 2011 r., II CSK 640/10, wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 17 października 2000 r., SK 5/99, OTK ZU 2000, nr 7, poz. 254).

Ustawodawca w art. 5 k.c. sformułował zakaz wykonywania praw podmiotowych w sposób sprzeczny z zawartymi w nim klauzulami generalnymi, tj. społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa lub zasadami współżycia społecznego. Zastosowanie normy prawnej ujętej w tym przepisie nie może prowadzić do modyfikacji innej normy prawnej ani do nabycia prawa lub jego zniweczenia. Uwzględnienie zarzutu nadużycia prawa podmiotowego oznacza jedynie, że w konkretnych okolicznościach faktycznych, ocenianych in casu, przyznane normą prawną istniejące prawo podmiotowe zostaje zakwalifikowane jako wykonywane bezprawnie i w konsekwencji nie podlega ochronie. Artykuł 5 k.c., jako przepis o charakterze wyjątkowym, którego zastosowanie prowadzi do ograniczenia praw, musi być wykładany ściśle oraz stosowany ostrożnie i w wyjątkowych wypadkach (zob. wyrok SN z 21 marca 2017 r., I CSK 447/15).

Istotą i funkcją tej klauzuli generalnej jest możliwość uwzględnienia w ocenie różnego rodzaju, lecz o charakterze wyjątkowym, okoliczności faktycznych, które jednakże nie mogą – w oderwaniu od konkretnego stanu faktycznego (sytuacji prawnie relewantnej) – być źródłem powstania prawa podmiotowego w stosunku do drugiej osoby. Art. 5 k.c. nie może stanowić podstawy zasądzenia tych roszczeń (wyrok SN z 19 marca 2002 r., IV CKN 892/00, LEX nr 54380). Przez prawo podmiotowe w rozumieniu art. 5 k.c. należy rozumieć uprawnienie...