Stykające się przeciwieństwa

źródło: Magite Historic / Alamy Stock/BEW

Strywializowane idee Fryderyka Nietzschego (1844-1900) były powtarzane i popularyzowane przez lewicowych myślicieli-celebrytów

Rzeczy, które wydają się najbardziej sobie przeciwstawne, zawierają wiele nieoczekiwanych podobieństw. Tak jest współcześnie z lewicą i prawicą. Spaja ich, możliwe, że nieświadome, odwoływanie się do filozofii Fryderyka Nietzschego.

Idee mają konsekwencje. Świat, jaki widzimy za oknami – w szczególności świat społeczny i polityczny – nie powstaje samorodnie. Jego konkretny kształt przygotowują krążące w przestrzeni publicznej koncepcje. Niejednokrotnie polityczni decydenci nie wiedzą nawet, że realizują pomysły jakiegoś dawnego pisarza czy myśliciela, którego książek zapewne nigdy nie czytali. Polityka, wbrew ponuremu realizmowi stąpających jakoby twardo po ziemi pragmatyków, to nie tylko interesy, ale również intelektualne koncepcje, zwykle zapoznane, rzadziej – wdrażane w życie z żelazną konsekwencją.

W ubiegłym stuleciu taki był los teorii Karola Marksa. Wierni autorowi „Kapitału" ideolodzy nie wahali się wyciągnąć z niej najdalszych i najbardziej krwawych konsekwencji. Czy na tym polegał prawdziwy marksizm? Trudno jednoznacznie rozstrzygnąć. Przekonujące wydają się analizy Leszka Kołakowskiego, który wykazywał, że choć stalinowski terror nie był jedyną możliwą praktyczną realizacją idei Marksa, to jednak nie było w nim nic specyficznie antymarksistowskiego. To, że idee mają konsekwencje, oznacza również, że puszczone w obieg odrywają się od kontekstu czasu i miejsca, w których zostały stworzone, i zaczynają żyć własnym życiem. Niejednokrotnie prowadzą do skutków, które zdziwiłyby ich autorów – lub wręcz przyprawiły ich o zawrót głowy.

Czy w dzisiejszym świecie...