Ludzie listy piszą (do władzy)

autor zdjęcia: Danuta. B. Łomaczewska/East News

źródło: Rzeczpospolita

Zebranie Związku Literatów Polskich w 1966 r., a na nim pisarze, którzy dwa lata wcześniej stali za wystosowanym do władz PRL Listem 34: Antoni Słonimski (drugi z lewej), a obok niego po prawej kolejno Paweł Jasienica, Jan Józef Lipski, Melchior Wańkowicz i Stefan Kisielewski

64 słowa, w sumie dwa zdania, i widniejące pod nimi 34 podpisy wzbudziły spory niepokój w ekipie Władysława Gomułki 60 lat temu. List 34 był pierwszym, a zarazem najbardziej znanym przykładem opozycji słowa.

Gdy poeta i publicysta Antoni Słonimski 14 marca 1964 r. składał w Prezydium Rady Ministrów niepozorny list skierowany do premiera Józefa Cyrankiewicza, nie przypuszczał, że wywoła on lawinę, która pociągnie za sobą podpisy kolejnych sygnatariuszy, w sumie jak wskazuje nazwa – 34. On zaś sam trafi na szczyt listy prześladowanych pisarzy, na której pozostanie aż do śmierci w 1976 r. Podobnie jak nie mógł się spodziewać w październiku 1956 r., będąc w euforycznym nastroju towarzyszącym objęciu przez Władysława Gomułkę funkcji I sekretarza partii, że za osiem lat będzie na ręce tegoż Gomułki właśnie taki list składał.

Mała (de)stabilizacja

Pierwsze dziesięciolecie rządów Gomułki zwykło się w historiografii nazywać „małą stabilizacją”. Okres ten charakteryzował się odrzuceniem dynamicznych przemian i represji czasów stalinizmu, wyciszeniem większości niepokojów wewnętrznych oraz ograniczeniem ruchliwości społecznej (pionowej oraz poziomej). Być może w większości społeczeństwa panował względny spokój, jednakże dość szybko po dojściu do władzy towarzysza Wiesława (pseudonim konspiracyjny Gomułki) zauważalne były istotne niezadowolenie oraz pełzająca destabilizacja. Mowa przede wszystkim o sferze kultury i środowiskach twórczych.

Literaci jako jedni z pierwszych przekonali się, że po...