Misjonarze i architekci

autor zdjęcia: Darek Golik

źródło: Fotorzepa

Andrzej Paczkowski, historyk

autor zdjęcia: Tomasz Michalak

źródło: Fotonova

Inteligenci przy pracy (fizycznej). Konrad Bieliński i Mirosław Chojecki w podziemnej drukarni oficyny NOWa, lipiec 1980 r.

Andrzej Paczkowski, historyk | W naszej tradycji narodowej już od końca XIX wieku przyjęło się, że pojęcie „niepokorny" odnosi się do inteligenta.

Rz: Często mówimy o „przedwojennej inteligencji", inteligentach wileńskich czy lwowskich – generalnie to pojęcie kojarzy się dziś z zamierzchłymi czasami. Jak status i rolę tej warstwy społecznej przewartościowało wprowadzenie komunizmu? Czy w okresie rządów klasy robotniczej ci, którzy zarabiali na życie pracą własnego umysłu, rzeczywiście stracili swoją pozycję społeczną?

Zaadoptowanie mitu inteligencji do realiów państwa komunistycznego było elementem podtrzymywania tradycji narodowej w jej antypaństwowym wymiarze. W końcu inteligencja polska powstała jako warstwa działająca wbrew państwu zaborczemu. W Polsce komunistycznej odrodziło się przeświadczenie, że inteligent powinien działać w opozycji do państwa. Państwa, które zaczęło lud, społeczeństwo indoktrynować, przymuszać do posłuszeństwa, co deprawowało polską tradycję i historię. Tak więc ten wyidealizowany inteligent znowu zaczął działać obok państwa, a często wbrew państwu. Znów pojawiła się potrzeba, by uczyć prawdy o polskiej historii... Można wręcz powiedzieć, że powstanie komunistycznego reżimu przedłużyło funkcjonowanie mitu inteligenckiego.

Co to właściwie za mit?

Samo pojęcie inteligencji jest charakterystyczne jedynie dla naszej części Europy. Pojawiło się w drugiej połowie XIX wieku i zajęło szczególne miejsce nie tylko w polskiej historii, ale i mitologii....