Kosynierzy nad Bajkałem

źródło: Wikipedia

„Niedziela w kopalni” Jacka Malczewskiego. Wobec takiej przyszłości śmierć z bronią w ręku mogła się jawić jako atrakcyjna alternatywa

W długim poczcie polskich powstań nadbajkalskie miałoby szanse na złoto co najmniej w trzech kategoriach: najmniejsze, najbardziej beznadziejne, najdalsze.

O zrywie sprzed 150 lat dałoby się opowiedzieć w 150 słowach: jak to w środowisku zesłańców, którzy skazani na katorgę po przegranym powstaniu styczniowym trafili do Irkucka, zaczęła dojrzewać myśl o zrywie – zwłaszcza że czekali już tylko na rozmieszczenie po kopalniach, warzelniach soli i przy budowie górskich dróg i powolną śmierć na szkorbut, suchoty lub od knuta. Nad ranem 26 czerwca 1866 roku jedna z grup osadzonych na budowie przyszłej obwodnicy Bajkału zbuntowała się, wybiła strażników i ruszyła z bronią w ręku uwolnić resztę osadzonych.

Zniszczono telegraf, przejęto broń i część zapasów, potem jednak mijały bezcenne godziny, podczas których gubernator mobilizował posiłki. 28 czerwca u ujścia rzeki Miszychy do Bajkału doszło do najpoważniejszej w historii tego powstania potyczki przegranej przez Polaków: reszcie pozostała ucieczka w niedostępne góry z nadzieją przedarcia się ku granicy Chin, podchody z niedźwiedziem, ukrywanie się przed Buriatami i Kozakami. Ostatnich zbiegów aresztowano w połowie lipca; w październiku odbył się sąd, na którym orzeczono cztery wyroki śmierci dla przywódców, w tym Gustawa Szaramonowicza i Narcyza Celińskiego. Resztę, czyli stu kilkudziesięciu miateżników skazano na knuty, kajdany lub cięższą niż dotąd katorgę. Nielicznym udała się ucieczka, garstka dożyła...