Sarmackie Ateny

źródło: Wikipedia

źródło: Wikipedia

Sąd nad arianami (plafon z Pałacu Biskupów Krakowskich w Kielcach). W 1638 r. braci polskich z Rakowa oskarżono o profanację krzyża i skazano na wygnanie.

Bracia polscy byli najbardziej oryginalnym i postępowym wyznaniem „heretyckim" w okresie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Założona przez nich Akademia Rakowska była jedną z najlepszych uczelni w Europie w pierwszej połowie XVII w.

Krzysztof Jóźwiak

Bracia polscy, arianie, socynianie, antytrynitarze, anabaptyści, nurkowie, nowochrzczeńcy, kopieniacy – to tylko najbardziej popularne określenia używane w stosunku do tego odłamu protestantyzmu. Najbardziej pasują do nich trzy pierwsze. Braćmi chętnie nazywali się sami, określenie „arianie" wpisywało ich w szerszy ruch religijny, opierający się na doktrynie teologicznej stworzonej w IV w n.e. przez Ariusza, który negował istnienie Trójcy Świętej, natomiast nazwa „socynianie" pochodzi od Fausta Socyna, włoskiego reformatora religijnego, który osiadł w Polsce i miał decydujący wpływ na ostateczne ukształtowanie się polskiego arianizmu.

Początki tego ruchu to lata 1562–1565, kiedy to polscy arianie wyodrębnili się z Kościoła kalwińskiego pod wpływem poglądów antytrynitariuszy z Włoch, którzy uciekając przed prześladowaniami inkwizycji, schronili się na terenie słynącej z tolerancji Rzeczypospolitej. Po raz pierwszy na ziemiach polskich z deklaracją antytrynitarską wystąpił na synodzie kalwińskim w Secyminie w 1556 r. Piotr z Goniądza, teolog, który zaraził się „nieprawomyślnymi ideami" w czasie podróży po Włoszech. Zetknął się tam z pismami Serweta, myśliciela, który pierwszy uznał dogmat o Trójcy Świętej za błędny. Piotr z Goniądza...