Szpieg nasz powszedni

źródło: NAC

Zdzisław Karczewski, czyli sprzedawca Albert i Lena Żelichowska – agentka polskiego kontrwywiadu w filmie „Szpieg w masce”, 1933 r.

źródło: NAC

Mjr Piotr Demkowski, w 1931 r. rozstrzelany za szpiegostwo na rzecz ZSRS

Współpracujące ze sobą służby specjalne ZSRS i Niemiec 
za wszelką cenę próbowały zdestabilizować młodą polską państwowość. W nierównej walce z nimi kontrwywiad miał duże sukcesy. W ciągu dziesięciu lat poprzedzających wojnę zatrzymał ponad 4 tys. agentów.

Sobotni letni wieczór 11 lipca 1931 r. Przy ul. Polnej w Warszawie zatrzymuje się czarna limuzyna. Po chwili zbliża się do niej elegancki mężczyzna o wojskowej postawie z wypchaną skórzaną teczką. Gdy wsiada do samochodu, przy aucie – należącym do poselstwa sowieckiego w Polsce – pojawiają się nagle agenci kontrwywiadu. Dowodzący nimi por. Julian Dziewulski napisze później w raporcie: „Doskoczyłem do drzwiczek limuzyny, otworzyłem je i zobaczyłem znanego mi Bogowoja, zastępcę attaché wojskowego ZSRS, a obok niego mjr. dypl. Demkowskiego". W teczce, którą major przyniósł na spotkanie z sowieckim oficerem wywiadu, znaleziono 13 ważnych dokumentów sztabowych. Demkowski przyznał się do winy podczas jednego z pierwszych przesłuchań i wyrokiem sądu doraźnego 17 lipca został skazany na karę śmierci. Rozstrzelano go i pochowano następnego dnia, w tydzień po aresztowaniu, na terenie warszawskiej Cytadeli.

Sprawa mjr. Piotra Demkowskiego była jedną z najgłośniejszych afer szpiegowskich lat 30. Urodzony pod Orszą dawny oficer armii carskiej i dywizji gen. Żeligowskiego, specjalista „broni gazowej", zdolny i ambitny, w wojsku polskim szybko awansował. W chwili gdy nawiązał kontakt z poselstwem sowieckim, służył w Oddziale IV Sztabu Głównego. Podczas swej niedługiej, trwającej kilka tygodni działalności dostarczył Rosjanom do sfotografowania dziesiątki cennych dokumentów...