Zemsta za zamach na cara

źródło: EAST NEWS

13 marca 1881 roku, na petersburskim Newskim Prospekcie, car Aleksander II Romanow śmiertelnie raniony przez członka Narodnej Woli, polskiego zruszczonego anarchistę Ignacego Hryniewieckiego.

źródło: Rzeczpospolita

Polityczni zesłańcy, czy to skazani za przestępstwa przez wojskowe trybunały, czy też przesiedleni w trybie administracyjnym, przeszli w wyobraźni opinii publicznej moralną transformację – przestali być niebezpiecznymi i sprowadzonymi na złą drogę fanatykami, a stali się godnymi współczucia męczennikami. Sceną tej transformacji była Syberia.

W majowy poranek 1864 roku na petersburskim placu Mytnym trwały przygotowania do „cywilnej egzekucji" mężczyzny w okularach, ubranego w rodzaj ciemnego żakietu, ulubionego stroju rosyjskich intelektualistów. Był to wydawca radykalnego czasopisma „Sowriemiennik" Nikołaj Czernyszewski, oskarżony o „udział w spisku mającym na celu obalenie istniejącego porządku". Kiedy ukląkł przed tłumem złożonym z około tysiąca, a może dwóch tysięcy widzów, nad jego głową złamano miecz i odczytano wyrok. Został skazany na „pozbawienie wszelkich praw do majątku i zesłany na czternaście lat katorgi w kopalniach, a potem dożywotnie osiedlenie na Syberii".

Władze miały sporo racji, uznając, że liczne publikacje tego łagodnego z pozoru dziennikarza stanowią dla nich zagrożenie. Jego poglądy były intelektualnym atakiem na ideologiczne fundamenty carskiego ustroju i inspiracją dla kolejnych pokoleń radykałów, którzy mieli w ciągu następnego półwiecza prowadzić – ostatecznie zakończoną zwycięstwem – walkę z państwem. Powieść „Co robić?", którą Czernyszewski napisał w Twierdzy Pietropawłowskiej, oczekując na proces, była sygnałem bojowym dla całej generacji buntowników. Przedstawiona w niej utopijna wizja rewolucyjnego świata wydawała się wielu czytelnikom – do których należał młody Włodzimierz Lenin – obrazem możliwej i kusząco bliskiej przyszłości, w której...