Pamięć i dystans

autor zdjęcia: Mirosław Owczarek

źródło: Rzeczpospolita

Wszystkich Świętych bez wizyty na cmentarzu to w tym roku – z wyboru, ostrożności lub z konieczności – listopadowa rzeczywistość wielu z nas. Są jednak sposoby alternatywnego pielęgnowania pamięci o zmarłych. Bywa, że przynoszą nieoczekiwane korzyści żyjącym.

Wizyty na cmentarzu 1 listopada nic nie zastąpi. Jestem tego pewna. To jest doświadczenie o tajemniczej mocy, rytuał, ważne wydarzenie – mówi „Plusowi Minusowi" Katarzyna Mossakowska, 50-letnia Polka od 15 lat mieszkająca w angielskim Leicester. – Odległość od Polski sprawiła jednak, że musiałam znaleźć coś, co da namiastkę wizyty na grobach bliskich – dodaje.

Z pielęgnowaniem na odległość bardziej niż jednostkowa pamięć o zmarłych kojarzy się zwykle pamięć społeczna. To popularne w naukach społecznych pojęcie oznacza – jak tłumaczy prof. Marian Golka w książce „Pamięć społeczna i jej implanty" – względnie ujednoliconą i przyjmowaną wiedzę, która odnosi się do przeszłości, próbuje ją utrwalać. W ten sposób tworzy syntetyczny obraz skomplikowanych zdarzeń i postaci z dawnych lat.

Pamięć ta w socjologii jest porównywana do rozmowy z przeszłością. Popularny jest pogląd, że każda zbiorowość – rodzina, miasto, naród – musi tę rozmowę prowadzić, aby trwać. W ten sposób wzmacnia się tożsamość grupową. Narzędzia, które służą wzmacnianiu tego rodzaju pamięci, można podzielić na te, które wymagają osobistej obecności w określonym miejscu – jak złożenie kwiatów przed konkretnym pomnikiem – oraz te, które można stosować wszędzie. To symboliczne działania, rytuały czy kultywowane tradycje. Mechanizm ten może okazać się przydatny do...