Umowa ociekająca krwią

autor zdjęcia: Yan Tichonov/SPUTNIK Russia/East News

źródło: Rzeczpospolita

Podpisanie traktatu pokojowego pomiędzy Rosją Radziecką a Rzeczpospolitą Polską. Ryga, 18 marca 1921 r.

autor zdjęcia: PAP/Reprodukcja Tomasz Prażmowski

źródło: Rzeczpospolita

Ostatnia strona traktatu ryskiego wraz z pieczęciami i podpisami sygnatariuszy

autor zdjęcia: Wikimedia Commons

źródło: Rzeczpospolita

Negocjacje pokojowe zaczęły się już 14 sierpnia 1920 r. w Mińsku. Polska delegacja, kierowana przez Jana Dąbskiego, polityka PSL-Piast, przybyła tam, gdy Tuchaczewski rozpoczynał szturm na Warszawę

autor zdjęcia: Alamy Stock Photo/ BEW

źródło: Rzeczpospolita

Rysunek z 1921 r., krytykujący podział Białorusi w ramach postanowień traktatu ryskiego

Postanowienia traktatu ryskiego były wyrokiem dla Polaków mieszkających za Zbruczem i otwarciem Sowietom drogi do szczucia Białorusinów przeciwko Polsce. 100 lat później skutki tego paktu najboleśniej odczuwa jednak Rosja.

W marcu 1921 r. część Polaków wyraźnie czuła, że nieudolni politycy z Sejmu ukradli ich ojczyźnie ciężko wywalczone zwycięstwo nad bolszewikami. Ich sprzeciw budził traktat ryski zawarty pomiędzy Polską a bolszewicką Rosją i fasadową Ukraińską Socjalistyczną Republiką Rad. Profesor Marian Zdziechowski, wywodzący się z podarowanej Moskwie Mińszczyzny wybitny filozof, nazwał traktat „zbrodnią popełnioną z lekkim sercem, bez żalu, bez wyrzutów sumienia, niemal z tryumfem”. Biskup Zygmunt Łoziński określił działania Stanisława Grabskiego, endeckiego polityka będącego głównym rozgrywającym w polskiej delegacji w Rydze, jako „zdradę stanu”. Henryk Grabowski, prawnuk Tadeusza Reytana, rozrzucił w Sejmie z galerii dla publiczności ulotkę, w której nazwał Grabskiego „Kainem”. Czy te niezwykle emocjonalne sądy były jednak słuszne? Czy nasza delegacja rzeczywiście dopuściła się w Rydze zdrady, czy też wywalczyła na drodze dyplomatycznej wszystko, co było możliwe do zdobycia?

Gdy milkną armaty

„Rozejm z bolszewikami spiszem bagnetami!” – pisał Benedykt Herz w swoim wierszu „Polska młócka” poświęconym Bitwie Warszawskiej. W sierpniu 1920 r. bolszewicy zostali pokonani nie tylko u wrót Warszawy. Ponieśli serię klęsk – od Brodnicy po Komarów. Fatalny był dla nich również wrzesień...