Czym jest dusza rosyjska

autor zdjęcia: Olga MALTSEVA/AFP

źródło: Rzeczpospolita

Krewna rosyjskich żołnierzy biorących udział w tzw. specjalnej operacji wojskowej w Ukrainie trzyma plakat z napisem „Uwolnić zmobilizowanych żołnierzy. Przyprowadźcie z powrotem mężów, ojców, synów!” podczas protestu przed budynkiem Ministerstwa Obrony Rosji w Moskwie, 6 stycznia 2023 r.

Rosji nie przysługuje w dziejach jakieś specyficzne posłannictwo, ale można przypisać jej pewne szczególne, duchowe rozdarcie, które mówi wiele o jej współczesnej historii.

Spośród ukształtowanych historycznie pojęć, które mają pomóc w uchwyceniu szczególnego charakteru Rosji, czynić jej oblicze atrakcyjniejszym czy wreszcie uzasadniać jej mesjańską ideę, pojęcie duszy rosyjskiej należy do tych najczęściej odżywających i najchętniej podejmowanych także poza Rosją. Jeżeli ideę rosyjską można za Władimirem Sołowjowem określić jako to, co Bóg myśli o Rosji w wieczności, to duszą rosyjską byłaby ta szczególna konstytucja duchowa narodu, która ma umożliwić mu podjęcie jego przeznaczenia. Krytyka pojęcia duszy rosyjskiej powinna dążyć do wykazania założeń, które wpisane są w samą tę koncepcję, aby dzięki temu uchwycić jej głęboką genezę oraz rzeczywistą funkcję. Tylko uzyskanie takiej krytycznej świadomości pozwoli udzielić odpowiedzi na pytanie, czy pojęcie to warto zachować w słowniku, którym się posługujemy.

Analiza pojęć takich jak dusza rosyjska czy idea rosyjska w pierwszym momencie wskazuje na ich związki z dyskursem właściwym dla określonego momentu historycznego. Mówimy o momencie, w którym Stanisław Brzozowski w podtytule „Legendy Młodej Polski” informował czytelników, że jego rozważania poświęcone są strukturze „duszy kulturalnej”, a inni twórcy końca XIX wieku oraz początku XX stulecia próbowali rozszerzać zakres badań psychologicznych tak,...