Europejczyk w teatrze

autor zdjęcia: Michał Sadowski

źródło: Fotorzepa

Erwin Axer (1917 – 2012), zdjęcie z 1996 roku

Pożegnanie | Odszedł wybitny dyrektor i reżyser. Inteligent. Doradca i przyjaciel dramatopisarzy, w tym Mrożka, Maksa Frischa, Dürrenmatta

Jacek cieŚlak

Gdy jeszcze starczało mu sił, przemierzał królewskie Łazienki, przypominając sobie pewnie ulubiony park Stryjski w przedwojennym rodzinnym Lwowie oraz ogrody Wiednia, w którym urodził się 1 stycznia 1917 r.

Jak głosi anegdota, nad jego wózkiem zdążył pochylić siwą głowę cesarz Franciszek Józef – symbol otwartości, tolerancji religijnej i wielokulturowości Austro-Węgier. Axer, wywodzący się ze spolonizowanej żydowskiej rodziny, kultywował te wartości.

Był ambasadorem przedwojennej polskiej inteligencji i autorytetem dla racjonalistów, którym doskwierały polskie sprzeczności, hamletyzowanie, a także sarmatyzm i tromtadracja.

Uczeń wielkiego Leona Schillera, twórcy nowoczesnego polskiego teatru, sprzeciwił się jego dziedzictwu – romantyzmowi, monumentalizmowi, zaangażowaniu politycznemu, czy wręcz agitowaniu widza poprzez emocje. Poszedł własną drogą. Krótko kierował Teatrem Narodowym (1954 – 1957). Wolał studzić wielkie uczucia i lubił kameralność, co współgrało z przestrzenią Teatru Współczesnego, gdzie był dyrektorem przez trzy dekady, do 1981 r.

Kierowana przez niego scena od początku PRL zyskała miano okna na Zachód.

– Robiłem tylko dobre sztuki, nie robiłem złych – zwykł mawiać. Stało się to możliwe także dzięki znakomicie...