Kijem w kolaboranta

źródło: Rzeczpospolita

autor zdjęcia: U.S. National Archives and Records Administration

źródło: Rzeczpospolita

Za kolaborację uznawano nie tylko współpracę z okupantami, lecz także intymne kontakty z obcymi żołnierzami. Na zdjęciu: jedna z francuskich kobiet ukaranych za seks z niemieckimi żołnierzami, Montélimar na południu Francji, sierpień 1944 r.

Jedni podejmowali współpracę z okupantem, by przetrwać, inni – by osiągnąć cele polityczne lub się wzbogacić. Każdy przypadek podlegał jednak ocenie społecznej. Miliony ludzi podejrzliwie śledziły, jak postępują ich rodacy, i nie zawsze udzielały im rozgrzeszenia.

Kiedy 21 listopada 1918 roku generał Philippe Pétain odbierał buławę marszałka Francji, którą wdzięczna Republika ofiarowała mu w uznaniu jego zasług na frontach właśnie zakończonej wojny, widmo kolaboracji, choć jeszcze nienazwane po imieniu, krążyło w najlepsze po Europie. Zjawisko współpracy pomiędzy okupowanymi a okupantami występowało od stuleci wszędzie tam, gdzie jedno państwo podbijało ziemie innego państwa. Teraz jednak nabierało coraz wyraźniejszego posmaku zdrady – nie tyle nawet zdrady stanu, ile zdrady narodowej, niezdefiniowanej wówczas w kodeksach karnych, lecz mimo to namacalnej i podlegającej napiętnowaniu.

Zmiana nastawienia do współpracy z okupantem była efektem ubocznym rozległych przemian społecznych i politycznych, które zachodziły w Europie od czasów Oświecenia. Szczególną rolę wśród nich odegrało pojawienie się nowoczesnej świadomości narodowej. W XIX wieku, wraz z postępującą demokratyzacją stosunków społecznych i politycznych, zjawisko to upowszechniło się stopniowo na Starym Kontynencie, a w następnym stuleciu dotarło w najdalsze zakamarki pozostałej części kuli ziemskiej. Bez nowoczesnej świadomości narodowej do współpracy z okupantem nie przylgnęłaby zapewne łatka kolaboracji, podobnie jak bez religii i dogmatów nie byłoby herezji....