Dojmujące poczucie deficytu wolności

źródło: Forum

Nowa Huta. Lata 80. Zamieszki przed pomnikiem Lenina. Fot. Piotr Kędzierski

źródło: Plus Minus

Ilustracja Andrzeja Pągowskiego do książki autora „Königsberg. Historia rodzinna”

źródło: Archiwum autora

Pierwsza Komunia Święta, autor z matką. Wyprowadzanie mnie cichcem do mieszkającego kilka ulic dalej wujka, skąd dopiero po przebraniu w białe ubranko przewieziono mnie w tajemnicy pod nowohucką Arkę Pana, było jakimś absurdalnym cyrkiem.

źródło: Archiwum autora

Najważniejsze, że trafiłem do babci. Była już koło osiemdziesiątki. Stara, schorowana. Nie wiem, czy miała świadomość, kto ją odwiedza.

źródło: Archiwum autora

Wakacje 1972, Indianie w ogrodzie u babci w Kaliningradzie. Głęboko zachłysnąłem się życiem a la mode sovietique. Pięknie tam było…

Opisać problem wolności? Nie będąc teoretykiem? Nie próbując szukać uniwersalnych definicji? Bez wdawania się w spór z takim czy innym akademizmem? Czy to w ogóle możliwe? I czy taka refleksja, a może prędzej rekolekcja z przeszłości, może kogoś zainteresować?

Na moją rzecz przemawia tylko pewna niepowtarzalność historii. Jej indywidualna odrębność w splocie z ludzkimi losami.

{ 1 }

Otóż nie jest prawdą, że historia się powtarza. Jeśli nie powtarzają się linie papilarne i rysunek siatkówki oka, a eksperci w dziedzinie foniatrii twierdzą, że cechy indywidualne ma każdy z osobna ludzki głos, trudno, żeby mógł się powtórzyć jakiś proces czy wydarzenie w dziejach. Zwłaszcza że główną siłą sprawczą tychże dziejów są indywidualni ludzie, nie wspominając już o odmiennych odniesieniach kulturowych, cywilizacyjnych czy technicznych. Nigdy historia kreślona przez Aleksandra Wielkiego nie powtórzy się w dziejach Cezara, Zulusa Czaki czy Napoleona, choć wszyscy byli wielkimi wodzami i musieli się zmagać z równie skomplikowaną rzeczywistością swoich czasów. Jeśli zaś wolno szukać uogólnień, są one możliwe wyłącznie na poziomie analogii. Tym zaś zajmują się nie historycy, tylko bajkopisarze, z których to szat próbują się wyzwolić filozofowie historii. Chcą, żeby ich myślenie brać na poważnie, ale to trudne, bo jedyne, co potrafią uchwycić, to krótki moment w czasie. Opisany językiem ich epoki. Jej wyzwań, dylematów i warsztatu.

Wiara w historiozofię musi prowadzić na manowce. Wiemy to dziś, czytając Fukuyamę. A przecież jeszcze ćwierć wieku temu, kiedy pisał swoje...