Listy ciemnych towarzyszy

autor zdjęcia: Wojtek Laski

źródło: Getty Images

Abp Karol Wojtyła, prymas Stefan Wyszyński: biało-czerwona procesja w sercu Częstochowy, rok 1970

źródło: CAF

Władysław Gomułka: ambitny twórca polskiej odmiany metajęzyka komunistycznego

Korespondencja hierarchów Kościoła w Polsce 
z niesławnym Urzędem do spraw Wyznań 
i aparatczykami nawet w drugorzędnych sprawach 
pokazuje wielkość tych pierwszych 
i małość tych drugich.

Od miesięcy pracuję, siedząc pod wielkim obrazem Malczewskiego, na którym Pan Jezus obejmuje głowę zbolałego pana Jacka. Nad Doliną Jozafata wschodzi blade słońce. Szkielety umarłych jeszcze nie zaczęły oblekać się w ciała. Ta kompozycja skłania do refleksji eschatologicznych. Dokumenty Sekretariatu Prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiego z czasów komunistycznej niewoli skłaniają z kolei do rozważań o mniej teologicznym charakterze.

Przeglądam akta, wśród których niemałą część stanowi korespondencja hierarchów Kościoła w Polsce z reżimowymi urzędnikami różnych szczebli. Jako człowiek wierzący traktuję listy św. Jana Pawła II i Sługi Bożego Stefana Wyszyńskiego jako relikwie trzeciego stopnia. Lecz do zawartych w nich informacji podchodzę jako historyk i oceniam je wyłącznie z naukowego punktu widzenia. Widać w nich wielkość i mądrość Prymasa Tysiąclecia i krakowskiego arcybiskupa. A także ewangeliczną cierpliwość, także do prześladowców Kościoła.

Co potwierdza się już po pierwszej lekturze? Komuniści konsekwentnie zwalczali Kościół w Polsce od roku 1944 do końca istnienia PRL. Zarówno Bierut, Gomułka, jak i Gierek mieli do wiary stosunek jednoznacznie wrogi. Różnili się tylko podejściem do „tematyki klerykalnej". Kościół miał chwilę oddechu tylko przez parę miesięcy między listopadem 1956 roku a marcem roku następnego. Ta chwila...