Lisowczycy, krwawi elearzy

źródło: EAST NEWS

„Lisowczycy. Strzelanie z łuku”, obraz Józefa Brandta z 1885 r.

źródło: Forum

Juliusz Kossak, „Lisowczycy nad Renem”

źródło: EAST NEWS

„Lisowczyk konno z łukiem i obuszkiem”, akwarela Juliusza Kossaka z 1860 r.

Budzili strach, a zarazem podziw w całej Europie. Uważano ich za pomiot Lucyfera, ponieważ byli bezlitośni i niezwykle brutalni. Jednocześnie mało która formacja wojskowa w XVII w. była tak skuteczna w boju. Stanowili grupę świetnie wyszkolonych najemników, których żywiła wojna.

Żołnierze niezrównani, łotry gorsze od diabła" – tak scharakteryzował lisowczyków Paweł Jasienica. I dorzucił jeszcze jedno trafne określenie: „konni piraci". Ogólnie rzecz biorąc, byli formacją polskiej lekkiej jazdy w typie kozackim, ale tak naprawdę tworzyli coś w rodzaju bractwa wojennego, żyjącego z wojaczki i zdobywanych łupów. „Nie było w Rzeczypospolitej, a pewnie i w Europie, narodu, którego by lisowczycy nie bijali, nie obdzierali i nie krzywdzili" – to ponownie cytat z dzieła Jasienicy o Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Złą sławą cieszyli się od początku swego istnienia. Po ich krwawych „występach" podczas wojny trzydziestoletniej matki w Czechach przez kilka pokoleń straszyły lisowczykami swoje niesforne dzieci. Niemcy nazywali ich dobitnie Teufel, czyli diabłami, a i w polskiej historiografii i tradycji ustnej byli przedstawiani raczej w ponurym świetle.

Walczyli przede wszystkim dla siebie; choć służyli różnym panom i do różnych celów byli wykorzystywani. Niestety, zazwyczaj niezbyt chwalebnych i pożytecznych dla Rzeczypospolitej. Lisowczyków „wymyślił" w 1614 r., pod koniec wojny z Moskwą, hetman Jan Karol Chodkiewicz. Pieniędzy na wojnę jak zwykle brakowało, hetman postanowił więc wykorzystać nieregularne oddziały...