Kto by chciał umierać za Gdańsk

źródło: Corbis/Getty Images

Po konferencji monachijskiej w 1938 r. w Londynie zapanowała euforia. Był to jednak bardziej oddech ulgi niż zachłyśnięcie się wizją pokoju na pokolenia, o czym marzył premier Neville Chamberlain (z lewej). Na zdjęciu z Hitlerem w Monachium

„Konformizm opinii publicznej jest siłą, która mianuje się trybunałem, a trybunał nie jest po to, aby tracić swój czas na myślenie, lecz po to, aby wydać wyrok" – pisał Milan Kundera. Bywa jednak i tak, że kierunek polityczny forsowany przez „człowieka z ulicy" jest bardziej racjonalny niż przekonania decydentów politycznych. Tak było w 1939 r.

Blisko rok temu, 31 stycznia 2020 r., Wielka Brytania wystąpiła z Unii Europejskiej. Niezależnie od oceny brexitu, który okazał się procesem o wiele bardziej skomplikowanym, niż wielu sobie wyobrażało, stanowi on jeden z najważniejszych fenomenów politycznych naszego stulecia. Z tego powodu bywa nawet oceniany jako walka o brytyjską duszę.

Kiedy jednak spojrzymy w przeszłość, do lat 30. XX wieku, to dostrzeżemy, że opinia zwykłego obywatela („man on the street") oddziaływała także (choć nie za pośrednictwem referendum) przy wydarzeniu o jeszcze większym ciężarze gatunkowym. Tylko że był to wówczas głos „w kierunku Europy", a nie w odwrocie od niej – o wiele bardziej zjednoczony i paradoksalnie osadzony właśnie w brytyjskiej mentalności.

Wahadło się wychyla

Początek maja 1939 r., kilka dni przed wygłoszeniem przez Józefa Becka mowy życia. Cała Europa oczekuje odpowiedzi Rzeczypospolitej na rozpoczętą już przez nazistowskie Niemcy wojnę nerwów. Michał Łubieński, dyrektor gabinetu ministra spraw zagranicznych, pomagający swojemu szefowi w redagowaniu ostatecznego tekstu wystąpienia, rzuca na koniec przygotowań: – Panie ministrze, teraz dopiero się zaczynam o ciebie bać. – Dlaczego? – Zaczynasz prowadzić popularną politykę, a to jest zawsze bardzo zły znak w polityce zagranicznej.

Jakkolwiek przemówienie Becka spotkało się z pozytywną...