Jak Dostojewski zerwał więzi między wiarą i prawdą

autor zdjęcia: Mirosław Owczarek

źródło: Rzeczpospolita

Czy na ławie dla oskarżonych za masakrę w Buczy i Hostomelu, za gwałty na kobietach i dzieciach, za rozstrzelanych w drodze po chleb i za wywiezionych w nieznanym kierunku zasiąść powinni także – zaocznie – Dostojewski i Tołstoj? Czy zbrodnie Putina byłyby możliwe, gdyby nie takie, a nie inne ukształtowanie „szerokiej duszy rosyjskiej"?

Zamknięta, przezroczysta klatka, a w niej uosobienie przeciętności, bezbarwny, pozbawiony charyzmy Adolf Eichmann. Łysina sięga wysoko, ale nawet okulary nie dodają inteligencji, na pierwszy rzut oka zwykły przedstawiciel handlowy. Banalny, smutny, niewyrazisty. Daleki od obrazu zbrodniarza, daleki od tego, jak wyobrażać sobie można geniusza zła, który jako główny koordynator systemu zagłady odpowiadał za Holokaust. Owszem – jak wskazuje francuski reżyser Claude Lanzmann, autor głośnego filmu „Shoah" – skorumpowanym do szpiku kości i nienawidzącym Żydów, ale w gruncie rzeczy banalnym.

Gdzieś w sali siedzi kobieta, notuje, pisze, później powstanie z tego jedno z najwybitniejszych dzieł o człowieku, o banalności zła. „Eichmann w Jerozolimie" Hannah Arendt budzi wątpliwości, rodzi pytania, zarzuca mu się faktograficzną nieadekwatność, a mimo to pozostaje jednym z najważniejszych oskarżeń nie tylko Eichmanna, nie tylko nazizmu, ale pośrednio także kultury niemieckiej. Urzędnicza zbrodnia tego ostatniego nie byłaby przecież możliwa, gdyby nie kult porządku i posłuszeństwa wpojony Niemcom przez pokolenia, obecny w myśli Immanuela Kanta, i bez heglowskiego przekonania, że Absolut ucieleśnia się w państwie. Nie byłoby go, gdyby nie nacjonalistyczna, pogańska muzyka Wagnera, ale i wola mocy Nietzschego.

I chciałbym, bardzo chciałbym, żeby kiedyś w Kijowie, nie gdzie...