Podciągnąć Polskę wyżej

autor zdjęcia: Wojciech Kryński/Forum

źródło: Rzeczpospolita

autor zdjęcia: POLFILM/EAST NEWS

źródło: Rzeczpospolita

Kim jest Wokulski naszych czasów, a kim Rzecki, który utknął w epoce minionej? Na zdjęciu Bronisław Pawlik jako Rzecki i Jerzy Kamas jako Wokulski w serialowej ekranizacji „Lalki” Bolesława Prusa w reżyserii Ryszarda Bera, 1977 r.

Co jest „naprawdę warte poświęceń po powstańczym dziele”, kiedy walka skończona? Zadać mogli sobie to pytanie Polacy pod koniec XIX wieku. W roku 1918 i 1989. O to samo mogą zapytać dziś.

Nad Wisłą gnieżdżą się nędzarze*

Królestwo Polskie, Warszawa, około 1878 r. Stanisław Wokulski, zamożny kupiec, spaceruje wzdłuż Wisły. „W miastach zaborów austriackiego i rosyjskiego dzielnice nadbrzeżne pozostały ubogie, zamieszkane przez lumpenproletariuszy, wyrobników i świat przestępczy, jak na przykład warszawskie Solec i Powiśle” – pisze w książce „Wisła. Biografia rzeki” prof. Andrzej Chwalba.

Miasta polskie lokowane były przeważnie na prawie magdeburskim – najważniejszy był więc rynek. „W epoce średniowiecznej i nowożytnej ku Wiśle były zwrócone jedynie przedmieścia zamieszkane przez rybaków i miejską biedotę. W te rejony nie zapuszczali się lepiej sytuowani mieszkańcy miast, którzy uważali je za niebezpieczne i zaniedbane” – kontynuuje krakowski historyk. A jednak Wokulski tam idzie. „Oto miniatura kraju”, pomyślał.

Figurki w oknie sklepu stoją. Sklep zmienia pana, a świat postać

Zmianę przynosi wiek XIX. Nadeszła nowa epoka: żelaza, pary i węgla. Od rynku ważniejszy jest dworzec. Miasta – pisze prof. Andrzej Chwalba – dosłownie „puchną”. Wylewają się przez mury i bramy, które lada moment zresztą runą. Pomiędzy rokiem 1800 a 1914 liczba ludności Warszawy wzrosła dziesięciokrotnie.

„Zburzenie murów miejskich otworzyło miasto na rzekę. Ujrzano ją...