Pierwsze warszawskie powstanie

źródło: ZIH/FORUM

Pacyfikacja getta warszawskiego widziana z perspektywy Placu Piłsudskiego.

Zryw rozpoczęty 19 kwietnia 1943 r. stał się symbolem oporu i walki o ludzką godność. Był to jednocześnie tragiczny koniec światowego centrum kultury żydowskiej – pisze historyk i antropolog.

Władysław Teofil Bartoszewski

W 1939 r. Warszawa była światową stolicą Żydów, ich prawdziwą „metropolis". Tylko w Nowym Jorku mieszkało ich więcej, ale nigdzie na świecie społeczność żydowska nie była tak różnorodna religijnie, filozoficznie, politycznie, kulturowo, intelektualnie i artystycznie jak w Warszawie. Żydzi stanowili wtedy jedną trzecią mieszkańców stolicy i byli integralną częścią miasta. Ich świat zawalił się 1 października 1939 r., gdy oddziały niemieckie wkroczyły do Warszawy. Przez rok warszawscy Żydzi byli znieważani, poniżani, dyskryminowani, bici, szykanowani, okradani, zmuszani do pracy fizycznej, pozbawiani pracy i przedsiębiorstw oraz prawa do wykonywania zawodu, w przypadku gdy ich klientami byli nie-Żydzi.

Wiosną 1940 r. Niemcy postanowili odizolować „dzielnicę północną" (część Śródmieścia) zamieszkałą głównie przez Żydów od reszty miasta. Budowa muru rozpoczęła się w kwietniu 1940 r., a 2 października okupacyjny gubernator Warszawy Ludwig Fischer zarządził utworzenie „dzielnicy żydowskiej". Wszyscy Żydzi mieszkający w Warszawie mieli się tam przeprowadzić, a nie-Żydzi musieli ten teren opuścić. Do połowy listopada 1940 r. 113 tys. polskich chrześcijan musiało wyprowadzić się z nowej „dzielnicy żydowskiej", a 138 tys. Żydów przenieść się tam z innych dzielnic Warszawy. Natychmiast potem otoczona murem dzielnica została...