Wschodniosłowiańskie demony. Zło czy dobro?

autor zdjęcia: PRAGUE CITY MUSEUM/WIKIMEDIA

źródło: Rzeczpospolita

„Święto Świętowita. Kiedy bogowie toczą wojnę, zbawienie jest w sztuce” – obraz Alfonsa Muchy z 1912 r. z cyklu „Epopeja słowiańska”. Dzieło Muchy odnosi się do bogów Słowian połabskich, ale według badaczy Świętowit to hipostaza wschodniosłowiańskiego Peruna

autor zdjęcia: wikimedia

źródło: Rzeczpospolita

Według demonologów znana z bajek dla dzieci Baba Jaga mogła być pogańską boginią śmierci – Moreną. Czasem ludzie przychodzili do niej po radę, czasem ona porywała ich dzieci

autor zdjęcia: IVAN BILIBIN/WIKIMEDIA

źródło: Rzeczpospolita

Do demonów egzystujących w najbliższym otoczeniu człowieka zaliczał się duch dworowy. Nadzorował żywy inwentarz oraz zabudowania gospodarcze

autor zdjęcia: IVAN BILIBIN/WIKIMEDIA

źródło: Rzeczpospolita

Wodnika nazywano także wodnym diabłem lub strażnikiem. Wodniki były jadowite i słynęły z wciągania pod wodę ludzi i zwierząt

Korzenie wschodniosłowiańskiej demonologii sięgają pogaństwa. Demony długo żyły wyłącznie w plebejskiej tradycji, bo to wieś miała największy kontakt z naturą. Upowszechniły się w społecznej świadomości dopiero w XIX w. za sprawą pisarzy i poetów czerpiących inspirację z ludowych opowieści. Dlatego wiedza o wschodniosłowiańskich demonach dotarła do nas za pośrednictwem „skazek”, czyli bajek.

Dzięki popkulturze znamy głównie wampiry i wilkołaki. To bohaterowie horrorów, powieści fantasy, a nawet dziecięcych kreskówek. Tymczasem demony, takie jak domowyj, wodnyj, a szczególnie oborotień, wurdułak lub upyr są postaciami wschodniosłowiańskiej demonologii. Ukraińskie, rosyjskie i białoruskie legendy pełne są nadprzyrodzonych zjawisk oraz istot nie z tego świata. Wśród tych ostatnich możemy znaleźć te dobre, czyli opiekuńcze. Jednak większość jest niebezpieczna, mściwa i podstępna. Wschodni Słowianie musieli z nimi współistnieć przez setki lat. Aby żyć w spokoju, nawiązywali relacje ze światem demonów, często oddając hołd niezwykłym istotom. Przecież mogły pomóc ludziom, ale także zabić, a co gorsza – zamienić w zwierzę lub roślinę.

Słowiańska troistość

Formalnie prawosławne chrześcijaństwo pojawiło się na Rusi Kijowskiej w 988 r. Jednak na długo przedtem i setki lat potem utrzymywały się tradycje pogańskie. Dowodem na to są ludowe wierzenia spisane w XIX w. przez językoznawcę Władimira Dala, poetów Aleksandra Puszkina i Michaiła Lermontowa oraz prozaików, np. Nikołaja Gogola. Tym niemniej rodowe, a następnie plemienne wspólnoty przedchrześcijańskie wyznawały religie politeistyczne, w których nie było jednego bóstwa, ale cały panteon....