Co trzeci Polak

autor zdjęcia: Andrzej Krauze

źródło: Plus Minus

źródło: KARTA

Zdjęcia ofiar terroru robione przez NKWD na krótko przed egzekucją w latach 1937-1938, zreprodukowane przez Tomasza Kiznego. Troje z kilkuset tysięcy Polaków - na zdjęciu Stanisław Pestkowski.

źródło: KARTA

Zofia Witkowska-Landy

źródło: KARTA

Działacz KPP Jan Hempel

Na każdą statystyczną trójkę Polaków żyjących przed wojną w ZSRR dwoje padło ofiarą stalinowskich represji w latach 1937–1938. Co trzeci z naszych rodaków – a w Związku Sowieckim był ich milion – stracił wtedy życie.

Najpierw był „Rozkaz numer 00485", wydany 11 sierpnia 1937 roku. Zapoczątkował on gigantyczny w skali pogrom, przez samych oprawców zwany eufemistycznie „operacją polską". Jego celem była – jak pisano w tekście rzeczonego rozkazu – „likwidacja lokalnych polskich grup szpiegowsko-dywersyjnych", co w praktyce sowieckiego żargonu lat ówczesnych oznaczało nakaz całkowitego zniszczenia skupisk etnicznych Polaków na całym terytorium ZSRR. Rozkaz wydał osobiście szef NKWD Mikołaj Jeżow, ale nie ma wątpliwości, iż rzeczywistym jego autorem był Józef Stalin.

Brać z rodzinami

Zbrodnicze wytyczne uzupełniono niebawem o „rozkaz numer 00486". Dotyczył on wszystkich obywateli sowieckich, ponieważ jednak wydano go zaledwie miesiąc po rozpoczęciu „operacji polskiej", jego pierwszymi masowymi ofiarami padli właśnie Polacy. O ile dyrektywa poprzednia, wymierzona w „aktywnych polskich szpiegów", siłą rzeczy uderzała w dojrzałych, pracujących mężczyzn, o tyle mocą następnego rozkazu dobrano się do ich rodzin. Odtąd Polaków aresztowano razem z żonami i dziećmi. Kobiety kierowano do obozów pracy, dzieci – do karnych ośrodków wychowawczych. Jeżeli w rodzinie znajdowały się osoby starsze, oba rozkazy – pozostawiając je bez pomocy i środków do życia – praktycznie skazywały je na śmierć głodową.

„Operacja polska"...