Krzyżacy, wstęp do demitologizacji

autor zdjęcia: Bettmann Archive/getty images

źródło: Rzeczpospolita

Niemiecka rycina z XIX wieku ukazująca bitwę pod Grunwaldem

autor zdjęcia: PAP/Adam Warżawa

źródło: Rzeczpospolita

autor zdjęcia: Heritage Images/Getty Images

źródło: Rzeczpospolita

„Po bitwie pod Grunwaldem” – jeden z 20 obrazów olejnych z cyklu „Historia i mitologia północnych Słowian” namalowanych przez czeskiego malarza Alfonsa Muchę w latach 20. ubiegłego stulecia

autor zdjęcia: Sukiennicev

źródło: Rzeczpospolita

„Hołd pruski” – obraz Jana Matejki z 1882 r.

W czym tkwiła siła Krzyżaków? W dyscyplinie na polu walki, wspartej żelaznymi i surowymi zasadami życia. Średniowieczne bitwy toczone były w większości dla łupów, zamieniały się w indywidualne starcia rycerzy, gdzie nie chodziło o zabicie, ale o pojmanie przeciwnika. Tylko wtedy mógł się on wykupić – mówi Janusz Trupinda, dyrektor Muzeum Zamkowego w Malborku.

Dzieje zakonu krzyżackiego i jego roli w dziejach Polski toną chyba w morzu stereotypów?

Tak. Krzyżacy są nie tylko częścią naszej historii, ale także tradycji narodowej. Tylko w naszym kraju używamy tej charakterystycznej nazwy „Krzyżacy”, „zakon krzyżacki”, a skrócona nazwa zgromadzenia używana na całym świecie brzmiała i brzmi „zakon niemiecki”. Poza tym „Krzyżaków” piszemy w naszym języku wielką literą, co od razu sugeruje obywateli państwa, a nie zakonników. Krzyżacy występują nie tylko w książkach historycznych, ale też literaturze czy filmie. Ten najważniejszy film, „Krzyżacy” Aleksandra Forda, znają chyba wszyscy.

Skąd się wzięły stereotypy?

Krzyżacy po hołdzie pruskim w 1525 r. nie budzili już w naszym kraju szczególnego zainteresowania. Pamięć o nich przetrwała jedynie w wielkich miastach Prus Królewskich, które celebrowały okrągłe rocznice ich wypędzenia. Pojawiają się znowu w okresie zaborów. Dynastia Hohenzollernów uznała ich za swoich ideowych poprzedników i wykorzystywała nie tylko do legitymizacji swojej obecności w Prusach, ale także do coraz bardziej antypolskiej retoryki. Używali symboliki zakonnej – w 1813 r. Karl Friedrich Schinkel projektuje Krzyż Żelazny, najważniejsze niemieckie odznaczenie wojskowe. Jako...