Naród świętych albo nihilistów

źródło: Rzeczpospolita

rys. Mirosław Owczarek

Wszelkie „ludowe” i „tęczowe” historie Polski mają swoje znaczenie, ale żyją w czasie teraźniejszym. Kiedy zostaną zapomniane, nasza zbiorowa opowieść od tego nie ucierpi. Inaczej z polskim sporem – kiedy przestaniemy go toczyć, będzie to znaczyć, że nas nie ma. „Nic to!” Jana Maciejewskiego to pierwszy od czasu książek Rymkiewicza głos w tym narodowym sporze.

Do Europy? Tak, ale razem z naszymi umarłymi. Ta formuła, wygłoszona ongiś przez Marię Janion, uznana została za warunek sine qua non naszego przetrwania jako Polaków. Chyba niewielu z nas o niej pamięta. I trudno się temu dziwić, skoro zbiorowy polski węch, od 35 lat delikacony testowaniem próbek Christian Dior czy też Yves Saint Laurent, czule wychwytuje najlżejszy nawet zapaszek cmentarza. Ale przecież nie o trupach tu mowa.

Co decyduje o byciu narodem? O jego zaistnieniu, zapaleniu nagromadzonej ludzkiej materii jak nowo narodzona gwiazda? Bo chyba nie wspólne państwo, ani też wspólny język, choć jedno i drugie wmawiają nam pokolenia ideologów. Wspólna kultura – powie ktoś i wtedy, jak w dziecięcej zgadywance, zasadnie będzie wykrzyknąć „ciepło!”. Ale przecież nie trafiliśmy jeszcze w sedno.

Na naszej tarczy strzeleckiej tym ukrytym punktem z numerem 100 jest wspólna opowieść. Dwie lokalne grupy przez setki lat mogą żyć pod berłem tej samej dynastii, mówić tą samą mową, a i tak się nie zespolą, jeśli nie będą potrafiły się dogadać. A językiem tej scalającej mowy nie jest bynajmniej leksyka ani gramatyka, lecz kod rozczytywania wspólnej pamięci. Delikatne, niewyrażone gesty, które raczej zapadają w podświadomość, niżby miały uczyć nas rozumowego, logicznego odróżniania swoich od obcych.

Kiedy Polski nie było na mapie, polska...