Żegnaj, laleczko (w baranicy)

źródło: Corbis

Wesoła ochotnicza brygada pracy czeka na sygnał do wymarszu, Sofia, lata 50. Taki kicz trzeba było odreagować

źródło: Plus Minus

Władisław Todorow, „Mól”, Wydawnictwo Pogranicze, 2014

Bułgaria kojarzy się Polakom jedynie z kurortami, 
o jej najnowszej historii wiemy niewiele. Reżim Żiwkowa nie doczekał się książek, które utkwiłyby światu 
w pamięci. Ale właśnie pojawia się u nas pierwsza literacka jaskółka znad Morza Czarnego.

To zdumiewające, że komunizmowi w Bułgarii niemal nie usiłowano wymierzyć literackiej – jedynej, jak się zdaje, dostępnej – sprawiedliwości. Owszem, istnieją wydane również w Polsce dwie powieści Georgi Gospodinowa, specjaliści wskażą tuzin innych autorów nowel i sztuk – nie zmienia to jednak faktu, że jeden z najbardziej brutalnych wariantów stalinowskiego reżimu w Europie nie doczekał się żadnego rozpoznawalnego w szerszym gronie osób czytających świadectwa.

Nie myślę przy tym o tekstach sołżenicynowskiej miary – te już napisano – lecz o przyzwoitych świadectwach historycznych i literackich, jakich doczekały się Rumunia, Serbia, ba, Albania, by nie wspomnieć już o Czechosłowacji, sławnej dziesiątkami smacznie piszących dysydentów. A tu? Kraj ledwie tknięty destalinizacją, w którym do roku 1962 przetrwał regularny system łagrów – i nic? Żadnych bardów, listów z więzienia, żadnych świadectw przejmującej codziennej opresyjności w rodzaju rumuńskiego filmu „4 miesiące 3 tygodnie i 2 dni"? Czyżby za całą pamięć pół wieku Dymitrowa & Żiwkowa starczyć...