Obciążeni przeszłością

autor zdjęcia: Mirosław Owczarek

źródło: Rzeczpospolita

Cechy dawnej szlachty obciążały polskie społeczeństwo tradycjami anarchii, dyletanctwa, słomianego zapału czy antyintelektualizmu. Chłopi wdrukowywali w kolejne pokolenia wzorce zachowawczości, służalczości wobec silniejszych i nadużywania władzy wobec słabszych.

Przeszłość nigdy nie jest martwa. To nawet nie jest przeszłość" – pisał William Faulkner, amerykański prozaik. Maksyma wydaje się dobrze ilustrować tzw. kwestię ludowo-chłopską w Polsce, która ukazuje się obecnie w nowy sposób. Powraca się do niej w sporej liczbie artykułów i książek. Ich autorzy to często akademicy, m.in. Kacper Pobłocki, Michał Rauszer, Adam Leszczyński, Piotr Korczyński. Publicystyczne skrzydło reprezentuje m.in. pisarz młodszego pokolenia Szczepan Twardoch, z którym w polemikę wszedł Maciej Radziwiłł. Nawiązują do głośnych książek sprzed kilku lat Jana Sowy i Andrzeja Ledera. Próbują się rozprawiać ze szlachetczyzną, uznając ją za barierę dla modernizacji kraju. „Pańska" Polska miała bowiem zbyt niski format umysłowy i moralny. Nawiązują też do widocznego na Zachodzie nurtu rozliczeń z okresem kolonizacji, a także dominacji tzw. warstw uprzywilejowanych.

Autorzy dość zgodnie przekonują, że dotychczasowe książki o historii Polski były i są pisane z „pańskiej" perspektywy. Z zasady nie dowartościowują kultury mas czy chłopów, ich wkładu, domyślnie zakładają ich niższy status symboliczny, w tym nie doceniają krzywd, jakich doznawali przez wiele wieków. Adam Leszczyński pisze, że również po 1989 r. z pamięci Polaków zniknęła świadomość roli wsi. Nastąpiło natomiast zauroczenie szlachtą. Przełożyło się to na to, że jej...