Szkic do portretu dyktatora

autor zdjęcia: Mondadori via Getty Images

źródło: Rzeczpospolita

Stalin nie rozstawał się z fajką, zwłaszcza przy pracy. „Jeśli zgasła mu fajka, to zły znak” – mawiali jego oficerowie

autor zdjęcia: You Tube screen z filmu „Bitwa o Moskwę”

źródło: Rzeczpospolita

Ściśnięci w bunkrze na zapleczu frontu, dyrygowani przez Aleksandrowa chórzyści śpiewają „Świętą wojnę” do słuchawek telefonów polowych...

autor zdjęcia: INPLUS/EAST NEWS

źródło: Rzeczpospolita

Kadr z filmu „Bitwa o Moskwę” (1985) w reż. Jurija Ozierowa: generał armii Gieorgij Żukow (w tej roli Michaił Uljanow) przemawia do kadetów na froncie pod Moskwą

autor zdjęcia: INPLUS/EAST NEWS

źródło: Rzeczpospolita

Pieśń „Święta wojna” dociera kablami do walczących na pierwszej linii i motywuje ich do jeszcze większego wysiłku (w filmowym kadrze widać oficera ze słuchawką w dłoni)

autor zdjęcia: INPLUS/EAST NEWS

źródło: Rzeczpospolita

Kadr z filmu „Bitwa o Moskwę” (scena nawiązuje do prawdziwych wydarzeń): mimo że Wehrmacht nacierał, a Luftwaffe bombardowała stolicę, Stalin wydał rozkaz zorganizowania 7 listopada 1941 r. defilady na placu Czerwonym z okazji 24. rocznicy wybuchu rewolucji październikowej

„Bitwa o Moskwę” Jurija Ozierowa to dzieło monumentalne, a zarazem film po prostu słaby. Produkcję, która miała premierę w 1985 r., warto jednak przywołać z jednego przynajmniej powodu – jako spektakularny dowód trwałości kultu Stalina.

W połowie lat 80. XX w. Jurij Ozierow był już znany odbiorcom w całym bloku wschodnim jako twórca realizowanego z wielkim rozmachem kina batalistycznego, gloryfikującego czyn zbrojny Armii Czerwonej i niosącego wyraźny przekaz propagandowy. Imponująca skalą wykorzystanych środków (najdroższa produkcja w dziejach radzieckiej kinematografii) epopeja „Wyzwolenie” z 1969 r. tylko w Polsce zgromadziła ponad milion widzów i przyniosła reżyserowi Nagrodę Leninowską. Jej kontynuacją byli „Żołnierze zwycięstwa”, kolejne gigantyczne przedsięwzięcie produkcyjne, podobnie jak poprzednie zrealizowane we współpracy ze studiami filmowymi „bratnich” państw i z międzynarodową obsadą (Polskę reprezentowali m.in. Ignacy Gogolewski, Zygmunt Kęstowicz i Tadeusz Łomnicki). Oba filmy przedstawiały zwycięskie kampanie Armii Czerwonej, heroiczne działania zależnych od ZSRR ruchów oporu w okupowanej przez Niemców Europie Środkowo-Wschodniej i ostateczny upadek III Rzeszy.

„Bitwa o Moskwę” zamykała tę trylogię, ale tym razem inne były oczekiwania widzów i nawet części radzieckich krytyków (sądząc po treści publikowanych wówczas recenzji), bo czasy były inne, a przede wszystkim inny był temat filmu. Otóż wbrew zawężającemu tytułowi obraz przedstawiał pierwszą fazę niemieckiej inwazji na Związek Radziecki, od...